از ملک ادب ملک گزاران همه رفتند / رو بار سفر بند که یاران همه رفتندnدریافت خبر بیماری و سپس درگذشت دوست دیرین و همکار سالها بانوی فرهیخته خانم اعظم طالقانی بسی موجب تأثر و تألم گردید. ای دریغ که باید دور از وطن بود و رفتن یکایک برخی اعضای خانواده و دوستان و یاران را از دور نظاره کرد و حتی دریغ از یک فاتحه خوانی بر مزار و یا تسلیت به بازماندگان. با قضا کارزار نتوان کرد. ظاهرا حکم ازلی این است.nدر هرحال درگذشت بانو اعظم علایی طالقانی را به فرزندان (مخصوصا عباس آقا و آقا کاظم) و برادران و خواهران (به ویژه طاهره خانم – بسته نگار) و عموم بستگان سببی و نسبی و همکارانش در مؤسسه اسلامی زنان و نشریه پیام ابراهیم صمیمانه تسلیت و تعزیت می گویم. برای آن زنده یاد رحمت و غفران الهی و برای بازماندگان شکیبایی و پاداش صابران مسئلت می نمایم.nnبا شخصیت اعظم خانم در سال 1355 آشنا شدم. دهه ماه صفر بود که در مسجد آقای شاهچراغی در سمنان سخنرانی می کردم. یک بار آقای شاهچراغی امام مسجد و میزبان من، مرا با مردی در مسجد آشنا کرد و گفت ایشان داماد آیت الله طالقانی است. با توضحیات ایشان دریافتم که این فرد نامش دکتر اقتصاد است و رئیس وقت اداره دارایی سمنان. گفته شد همسر ایشان (دختر آیت الله طالقانی) در زندان است. چند بار دیگر آقای اقتصاد (که هم نامش اقتصاد بود و هم در این رشته درس خوانده بود و چند سال قبل درگذشت) به مسجد آمد. پسر کوچکش را هم همراه خودش به مسجد می آورد. این فرزند که دچار معلولیت جسمی و مغزی بود (صادق- که بعدها دیدم و بیشتر شناختمش -) اولین فرزند این زوج بود. خانم طالقانی تا آخرین روزهای زندگی با جهاد اکبر و با توان شگفت انگیز یک مادر شرقی – ایرانی و مسلمانان این پسر را تیمارداری کرد. بگویم که در آن دیدارها نامی از همسر زندانی اقتصاد برده نشد. بعدها در دوران انقلاب دانستم که نامش اعظم طالقانی است. nnاندکی پیش از انقلاب و بیشتر پس از آن، از طریق مطبوعات و اخبار روزانه، با نام و شخصیت اعظم طالقانی بیشتر آشنا شدم و در نهایت در مجلس اول با هم همکار شدیم. ایشان نماینده مردم تهران بود و من نماینده مردم تنکابن و رامسر. نمی دانم آشنایی نزدیک و مستقیم ما کی و به چه مناسبتی بود ولی نخستین خاطره را به یاد می آورم. وقتی اعتبارنامه اعظم خانم مطرح شد و دکتر سحابی (رئیس سنی مجلس) اعلام کرد اگر کسی اعتراض دارد اعلام کند، لحظاتی به سکوت گذشت و در نهایت صدای رسای اعظم خانم در فضا پیچید که: من اعتراض دارم! همه شگفت زده شدند. مگر ممکن است که کسی به اعتبارنامه خود اعتراض کند؟! وقتی رئیس پرسید به چه اعتراض دارید؟ ایشان گفت اعتراض من از این بابت است که می خواهم پرونده برای اطمینان بیشتر به کمیسیون تحقیق برود و بررسی بشود تا هیچ شبهه ای باقی نماند. روشن بود که اعتراضی چنین نه مقبول بود و نه معقول. nبه زودی با خانم طالقانی آشنا شدم. آنچه در آغاز موجب این آشنایی شد، یکی سابقه آن در دوران پیش از انقلاب از طریق همسرش در سمنان بود و دیگر انتسابش به شخصیت روحانی محبوبی چون آیت الله طالقانی (روحانی مجاهد والامقامی که در دهه چهل و پنجاه الگوی من و مانند من در حوزه قم بود) و البته آشنایی فکری و سیاسی محدودی که در مقطع انقلاب و اندکی پس از آن غیر مستقیم از ایشان حاصل شده بود. از همه مهم تر، پس از آشکار شدن خط و خطوط فکری و سیاسی افراد و یا جریانهای فعال در سالهای نخستین انقلاب و از همه مهم تر در مجلس اول، روشن شد که با خانم اعظم طالقانی قرابت فکری بیشتری دارم تا بسیاری از افراد و یا فراکسیونهای مجلس. البته از آغاز کار مجلس، گروهی شده بودیم دوازده نفره که در امور مجلس و به طور کلی در امور سیاسی جاری انقلاب و کشور همفکری داشتیم. این جمع اقلیت ما در جدال جناح های سیاسی آن روز به ویژه در مجلس، با هر دو جناح منازعه (جناح خط امامی حزب جمهوری اسلامی و جناح بنی صدر) مرزبندی داشت؛ هرچند به جناح بنی صدر (حداقل تا بهار 60) نزدیکی بیشتری داشت. با جناح نهضت آزادی نزدیک و در غالب مواضع همسو و همراه بود ولی در عین حال با بزرگان این جریان در مجلس نیز مرزبندی رقیقی داشت. در هرحال گروه ما (که می شد با تسامح آن را «سوسیال – دموکرات» نامید) کاملا مستقل بود و تا پایان کار مجلس اول نیز این استقلال را حفظ کرد. بگویم بعد از خرداد 60 و تحولات بعدی، هرچه بیشتر از جناح خط امامی حاکم فاصله گرفت. در سال آخر مجلس، شخصیت های منفردی چون مهندس عزت الله سحابی، دکتر محمدمهدی جعفری و خانم اعظم طالقانی به فراکسیون ما پیوستند. nاز ماجراهای مجلس می گذرم و فقط اشاره کنم که از همان اوایل مجلس، خانم طالقانی از من دعوت به همکاری در فعالیت های «جامعه زنان انقلاب اسلامی» کرد؛ نهادی که خود تأسیس کرده و خود در رهبری آن قرار داشت. در نیمه نخست دهه 60 من، هم در شورای سردبیری نشریه «پیام هاجر» (همراه با آقایان محمدمهدی جعفری و محمد بسته نگار) فعالیت می کردم و از نویسندگان ثابت این نشریه بودم و هم کلاس های آموزشی در جامعه زنان تشکیل داده و برخی موضوعات دینی و اجتماعی را به بحث و گفتگو می گذاشتم. تا آنجا که به یاد دارم دو موضوع به صورت سلسله مقالات از من در پیام هاجر چاپ شد. یکی مقالاتی در باره ولایت فقیه (البته عمدتا در دفاع از آن اما با رویکرد انتقادی) و دیگر انتشار خاطرات سفر حج من با عنوان «سنگ نشان». در آن سالها بیشترین فعالیت های فرهنگی اعظم خانم در همان جامعه زنان بود. در آن سالها (حتی بعدها تا زمان توقیف نشریه در بهار 1379)، پیام هاجر در مجموع یکی از نشریات مفید و روشنگر و مترقی البته در چهارچوب فضای حاکم بر مناسبات جمهوری اسلامی شمرده می شد. nnدر دهه شصت و هفتاد جلساتی داشتیم (فکر می کنم دو هفته یک بار) که خانم طالقانی نیز عضو آن بود؛ هرچند غالبا غایب بود و یا در لحظات آخر جلسات می آمد. دلیل اصلی این غیبت ها نیز فعالیت های گسترده و متنوع ایشان بود. هرچند پس از دهه شصت من عملا از نهاد جامعه زنان و فعالیت های آن فاصله گرفته بودم و از این رو مستقیما در جریان فعالیت های روزمره اعظم خانم نبودم ولی کم وبیش از فعالیت های ایشان با خبر بوده ام. ایشان همزمان چندین کار را انجام می داد. من با این نوع فعالیت مخالف بوده و بارها به وی تأکید کرده بودم که محدود کردن فعالیت ها، هم بازده کارها را بیشتر می کند و هم به نفع خودش و سلامتش و از جمله رسیدگی به امور شخصی و خانوادگی هم هست. یکی از کارهای مستمر ایشان عیادت از مجروحان جنگ در دهه شصت بوده است. جالب است که گاه ساعت 12 شب به عیادت مجروحان در بیمارستانها می رفت.nnدر اینجا مجالی برای برشماری تمام ابعاد کارنامه اعظم طالقانی از آغاز زندگی تا پایان نیست. شاید بتوان او را «زنی برای تمام فصول» نامید. گرچه این عنوان مستعمل است و کلیشه ای ولی از شما چه پنهان که در حال حاضر عنوانی جامع تر از این به ذهنم نمی رسد. nاو در آغاز فرزند خلف پدر بوده و در مبارزات سیاسی شرکت کرد و به زندان افتاد و به حبس ابد محکوم شد و در مقطع انقلاب آزاد شد و شاید در سالهای 57 تا 60 کمتر شهری در ایران بود که خانم طالقانی سفر نکرده باشد. از یک سو یک فعال سیاسی و تشکیلاتی بود و از سوی دیگر مدتی نماینده مجلس. هم جامعه زنان را اداره می کرد و شعبه های آن را در بسیاری از شهرها تشکیل داد و هم فعالیت رسانه ای و مطبوعاتی می کرد. همزمان کلاس های آموزشی داشت و به تغذیه فکری دختران و زنان جوان اهتمام می ورزید. در عین حال تلاش می کرد زنی خانه دار هم باشد و به خانه و فرزندانش نیز برسد. در جلسات و جمعیت های مختلف حضور داشت (هرچند نه چندان فعال). اصولا اعظم طالقانی بیشتر «زنِ عمل» بود و نه نظر. پیگیری های او واقعا مثال زدنی و شنیدنی است. من در این سالها در جمع دوستان و یاران دو تن را در فعالیت های مستمر و جدی نمونه و پیشتاز دیده ام. یکی مهندس لطف الله میثمی است و دیگر خانم اعظم طالقانی. این دو در جدیت و خستگی ناپذیری نمونه اند. nاعظم خانم چندان نظریه پرداز نبود و در اندیشه های دینی و قرآنی عمدتا شارح و بازگوکننده آرای پدرش بود ولی در عین حال به خط نواندیشی تعلق خاطر داشت. او بیشتر روشنفکر مصرف کننده بوده تا تولیدکننده nبا این حال بدون اشارتی به فعالیت های مدنی و فرهنگی و سیاسی اعظم طالقانی در قلمرو زنان و جنسیت، سخن ناتمام است. او در چهارچوب تفاسیر رسمی دینی در باب جنسیت، به خوانش برابری طلبانه تر از حقوق زنان اعتقاد داشت و یک عمر در پای این اندیشه و تلاش ایستاد. چند بار کاندیدای ریاست جمهوری شد تا شورای نگهبان و در واقع سیاست مذهبی نظام حاکم را به چالش بکشد و نشان دهد که تعبیر «رجل» در قانون اساسی به معنای مذکر نیست. هرچند تلاش ایشان به جایی نرسید ولی اکنون که او از این جهان رخت بربسته و نقطه پایانی بر یک عمر تلاش و مبارزه او نهاده شده است، بی گمان نام او در سلسله مبارزات مدنی زنان ایران (به ویژه زنان مسلمان) به عنوان نماد برابری خواهی جنسیتی به یادگار خواهد ماند. افزون بر این نوع فعالیت های اعظم خانم، او در توانمندسازی عملی بخش هایی از زنان ایران پساجمهوری اسلامی نقش مهمی داشته است. nگفتی است که خانم طالقانی یکی از پیگیرترین زنان و مردان ایران زمین بوده که در این چهل همواره از حقوق ستمدیگان دفاع کرده و در حد توان از هر طریق ممکن به ستم و تبعیض بر شهروندان ایرانی اعتراض کرده است.nزنده یاد اعظم طالقانی در عرصه سیاست نیز از نامداران است. او در شمار نیروهای «ملی – مذهبی» است ولی در عین حال به یک معنا استقلال داشت و به راه خودش می رفت. همان گونه که من و دیگر چهره های شناخته شده این جریان نه چندان منسجم نیز همین گونه بوده ایم و هستیم. nبا توجه به این ملاحظات است که اعظم طالقانی را زنی برای تمام فصول خوانده ام. او از معدود زنانی است که از جامعیت قابل توجهی برخوردار بوده و در عرصه های مختلف طبع آزمایی کرده است. گزاف نیست که او را الگویی مناسب و الهام بخش برای زن مسلمان در ایران معاصر بدانیم. خدایش رحمت کند. n n n n
گفتگویی که گویی دو طرف حرف هم را نمی شنوند!
داستان تحمیل حجاب اجباری در جمهوری اسلامی دیرینه سال است و به ماه های اول عمر جمهوری اسلامی باز می گردد. نخستین کسی که این