با سلام و تحیت
با توجه به این که در زمان نزول قرآن چیزی به عنوان مصحف موجود نبوده منظور از «القرآن» در متن مقدس چیست؟
پاسخ:
در این مورد چند نکته را یادآوری می کنم:
اول. در قرآن بارها و به مناسبت های مختلف عنوان «صحف» آمده و از «صحف اولی» (طه، 132) و «صحف ابراهیم و موسی (اعلی، 19) یاد شده است.
طبق تحقیق نولدکه (تاریخ القرآن، ص 257) صُحُف و مفرد آن صحیفه است. صَحَفَ به معنای کتب به معنای «چیزی که برآن نوشته می شود» است. این واژه در شعر بت پرستان جاهلی و از جمله در دیوان هذیل و نیز اصطلاح مصحف در شعر جاهلی قدیم نیز آمده است. به گفته نولدکه قرآن عثمانی با نگارش و تدوین تازه بر سیاق حروف عربی جنوبی انجام شد و (احتمالا) به همین دلیل آن را «مصحف» خواندند. آقای محمد علی ایازی در کتاب «مصحف امام علی» به استناد منابع مختلف نشان می دهد که قرآن در زمان پیامبر نیز به مصحف شهرت داشت. و رامیار (تاریخ قرآن، ص 11) می گوید در مقطع زمانی پس از درگذشت پیامبر پس از یک رأی زنی با اصحاب در مورد نامگذاری قرآن مصحف خوانده شد.
شرح بیشتر در مورد واژه شناسی صحیفه و صحف و مصحف بنگرید به: رامیار، تاریخ قرآن، ص 9-11.
نیز: لسان العرب، ذیل «صحف».
دوم. تعبیر «متن مقدس» متأخر است و در ادبیات اسلامی سابقه ندارد و این عنوان ترکیبی مربوط به مسحیت است و اخیرا در ادبیات دینی ایران و آن هم در ادبیات نواندیشان مسلمان باب شده و آن بر قرآن اطلاق کرده اند. در هرحال هیچ ارتباط معنایی و مفهومی بین این دو وجود ندارد.
سوم. در مورد معنای «القرآن» نمی توان دقیقا داوری کرد و نظر جامعی ارائه داد. آنچه مسلم این است که آیات الهی در متن آن (که اول شفاهی و گفتاری بوده و بعد در زمان پیامبرمکتوب شده) «قرآن» خوانده شده است. با توجه به این که تا پایان عمر پیامبر هنوز آیات قرآن (به گونه ای که بعدا انجام شد) کامل نبوده و در یک متن به صورت کتاب و یا مصحف تدوین نشده بود، قطعا در آن زمان این اصطلاح به بخش هایی از قرآن (مثلا از یک آیه تا یک سوره و چند سوره) را شامل می شده است. همین طور است عنوان «کتاب». در روایاتی که پیامبر از تعبیر قرآن و یا «کتاب الله» استفاده کرده نیز همین احتمال هست.