پرسش:nnدر ص ۷۷۲ جلد دوم خاطراتتان [از برلین تا اویت] نوشته ایید سخن مردم سخن خداست؟؟nnچگونه می شود چنین چیزی همیشه صحت داشته باشد؟nnبا تشکرnn nnپاسخ:n
nباسلامnnاولا باید توجه داشت که این بیان ادبی و استعاری است و نه فلسفی و کلامی. درست مانند آن است که از اشعار حافظ و خیام و مولوی تفسیر کلامی کنیم و مثلا از «اگر» در بیت «گر مسلمانی همان است که حافظ دارد / وای اگر از پس امروز بود فردایی» نتیجه بگیریم پس حافظ به قیامت باور نداشته و یا در آن تردید داشته است. خطایی که برخی عالمان دینی کرده و می کنند. روشن است که «اگر» در اینجا به معنای تشکیک و تردید نبوده و نیست.nnثانیا از جمله صدای مردم صدای خداست (که فکر می کنم از لاک است) نمی توان نتیجه گرفت که صدای مردم در هرحال و حالت صدای خداست بلکه مراد اعتبار اجماع و افکار عمومی از یک سو و اعتبار نسبی عقل و اراده و خرد جمعی آدمیان در امور اجتماعی و مردمی است. چنان که در اسلام هم «یدالله مع الحماعه» را داریم. از نظر استدلالی نیز می توان گفت وقتی مشورت و همفکری انجام می شود و افراد بیشتری در اراده و تصمیم سازی مشارکت می کنند، به طور منطقی و عملی، ضریب اشتباه کاهش می یابد و بر میزان اعتبار درستی افزوده می شود. این یک اصل ریاضی است. گفتن ندارد وقتی عقل ده نفر در امری همراه می شوند و به نتیجه ای واحد می رسند، موجب اطمینان بیشتر خواهد بود هرچند احتمال منطقی اشتباه همچنان هست. بنابراین به دلیل خطاپذیری کمتر افکار عمومی در برابر اراده های فردی و یا جمع کوچکتری صدای مردم صدای خداست و گرنه افکار عمومی هم در شرایطی دچار خطا و اشتباه می شود. امیدوارم مراد روشن باشد.nn
