این روزها می شنوم که از قانون حفاظت جنگل در مجلس سخن در میان است. گویا قرار است که در طول ده سال برخی کنترل ها در بهره برداری از جنگل های شمال اعمال شود تا به اصطلاح امکان تنفسی برای جنگل ها فراهم آید و در این مدت جنگل ها بتوانند اندکی تمدید قوا کرده احتمالا برخی کاستی ها و آسیب های وارده بر این سرمایه طبیعی و مادی و معنوی و انسانی بسیار گران قیمت و در واقع بی همتای سرزمین ایران و مردم آن جبران شود. این که به جایی برسد یا نه، نمی دانم؛ امیدوارم که این بار گامی حتی خرد در جهت بهبود وضعیت جنگل های شمال برداشته شود.
وقتی که اخبار این ماجرا را پیگیری می کردم، بی اختیار به یاد یک عنوان و یک خاطره افتادم و اندیشیدم که با شما در میان بگذارم. اول خاطره را می گویم تا دومی معنای خاص خود را پیدا کند و حداقل مرادم را آشکارتر سازد.
در سال نخست مجلس اول نمایندگان دو استان شمالی یعنی گیلان و مازندران را برای حضور در یک سمیناری که سازمان منابع طبیعی و جنگل ها برگزار کرده بود دعوت کردند و ما هم شرکت کردیم. این سمینار در همان ساختمان مشهور شیشه ای وزارت کشاورزی در بلوار کشاورز برگزار شد. در آن اجلاس کارشناسان منابع طبیعی و به طور خاص جنگل در باره اهمیت این منابع طبیعی و اقلیمی بسیار سخن گفتند و در پایان پیشنهادهایی نیز برای همکاری مجلس و به ویژه همکاری نمایندگان دو استان شمالی با سازمان منابع طبیعی مطرح شد. از جمله پیشنهاد شد که کمیسیونی مشترک از نمایندگان شمال و چند تن از کارشناسان منابع طبیعی تشکیل شود که به تصویب رسید. پس از آن در مجلس در جلسه ای مشترک از نمایندگان دو استان پنج نفر برای این همکاری انتخاب شدند و یکی از این پنج نفر من بودم.
همکاری ما در قالب کمیسیون مشترک آغاز شد. با تکرار جلسات و آشنایی بیشتر با «مسئله» منابع طبیعی و جنگل ها، به این موضوع بسیار علاقه مند شدم و با گذشت زمان این علاقه بیشتر شد. من که از حوزه آمده بودم و، به رغم این که در متن طبیعت زیبای اشکور و در کنار مراتع و جنگل های سرسبز و با نشاط گیلان (و در واقع در حد فاصل گیلان و مازندران) زندگی کرده بودم، از طبیعت و بوته و گیاه و درخت و اهمیت حیاتی و انسانی آنها در زیست محیط آدمی هیچ نمی دانستم و با اطلاعات علمی و دقیقی که دوستان «جنگل»ی مان می دادند، دانستم که اهمیت این نعمت های خدادادی و طبیعی که در طول میلیون ها سال به دست آمده و تتمه آن در زمان ما نصیب نسل ما شده و اکنون با ندانم کاری ها و غفلت ها و بی تدبیری های ما (مسئولان و مردم) در حال نابودی است چه اندازه است و قانع شدم که اگر اندکی دیر بجنبیم و فکری نکنیم دیگر نه تنها از آب و هوای خوب و طبیعت زیبا و چشم نواز محروم خواهیم شد بلکه حتی محیطی برای زیست آدمی در فلات ایران باقی نمی ماند. .
از آن زمان تا کنون کمتر از چهل گذشته و طبق گزارش کارشناسان دولتی و داخلی و خارجی اکنون دیگر مسئله فقط شمال و جنگل های آن نیست بلکه تمام ایران است و اگر بتوان به نظر کارشناسان اعتماد کرد (و دلیلی بر عدم اعتماد نیست)، در آینده نه چندان دور دیگر حتی ممکن است فلات ایران اساسا امکان زیست محیطی خود را از دست بدهد. گفته می شود ممکن است به زودی نیمی از جمعیت آن ناگزیر به کوچ خواهد شد (اما به کجا؟!). در آن زمان اهمیت طبیعت و جنگل ها و درختان چندان در ذهن و ضمیرم برجسته و مهم شده بود که هر بار می دیدم بوته ای از زمین کنده شده و یا درختی و حتی شاخه تری بریده شده، البته با اندکی مبالغه می پنداشتم که دست انسانی قطع شده و بر زمین افتاده است.
اما آن خاطره. دوستان ما در کمیسیون مشترک در آن زمان دست اندر کار تدوین قانون جدید منابع طبیعی بودند و البته ما نمایندگان نیز همکاری می کردیم. دوستان سازمان از من خواستند که از آیت الله منتظری در قم وقت بگیرم تا کارشناسان ضمن دیدار با ایشان و طرح مشکلات منابع طبیعی در باره برخی مقررات فقهی مرتبط با منابع طبیعی و درخت و جنگل با وی مشورت و رایزنی کنند تا در قانون مشکل فقهی و شرعی پیش نیاید. با چند بار تماس با دفتر منتظری موفق به گرفتن وقت در زمان مورد نظرمان نشدیم و در نهایت قرار شد به دیدار آیت الله علی مشکینی برویم چرا که ایشان افزون بر این که از علمای انقلابی آن زمان بود در باره مسائل مربوط به کشاورزی در خطبه های جمعه قم و یا به مناسبت های دیگر بسیار سخن می گفت و نشان می داد که نسبت به ان مسائل حساس است و احیانا صاحب نظر. تماس گرفتم و با آشنایی که از قبل با مشکینی داشتم وقتی در زمان مطلوب ما معین شد و ما به دیدار ایشان در خانه اش در قم رفتیم. پنج نفر بودیم. مهندس سید محمد میرمحمدی (رئیس سازمان منابع طبیعی و مراتع و جنگل ها)، دکتر تقی شامخی و سه نفر دیگر از کارشناسان سازمان که الان نام شان را به یاد نمی آورم.
شاید حدود ساعت یازده صبح بود که به دیدار ایشان رفتیم. من دوستان را معرفی کردم و موضوع دیدار و گفتگو را به کوتاهی شرح دادم. بعد میرمحمدی و شامخی و دیگر کارشناسان مسائل و مشکلات را بیان کردند. آنچه گفته و شنیده شد را اکنون نه به یاد می آورم و نه ضرورتی دارد، هدف بیان این نکته است که: وقتی دوستان شرح می دادند که با انقلاب مردم فکر می کنند هر کار می توانند بکنند و از جمله در شمال مردم به جان جنگل افتاده و بی حساب و کتاب جنگل ها را تخریب می کنند و به جای آن خانه می سازند و باغ مرکبات احداث می کنند و زمین های جنگلی را به برنج کاری (شالیزار) تبدیل می کنند . . .، آقای مشکینی (که تا ان زمان ساکت و آرام نشسته بود و گوش می داد)، ناگهان به سخن در آمد و به تندی گفت: خوب! چه اشکال دارد؟! این که درختان بی ثمر قطع و جنگل بی فایده به زمین کشاورزی تبدیل می شود، کار خوبی است چرا باید جلو مردم را گرفت؟! بعد افزود: بالاخره مردم پرتغالی می خورند! این که کار خوبی است!
این اولین سخنی بود که مشکینی در طول این مدت نسبتا طولانی (حدود یک ساعته) بر زبان آورده بود. یک ساعت این کارشناسان با بیان های مختلف تلاش کرده بودند به حضرت آیت الله تفهیم کنند که طبیعت و درخت و بوته و گیاه و درخت و جنگل چه اندازه اهمیت دارد و چرا و چگونه باید آنها را حفظ و نگهداری کرد. با این نخستین واکنش (احتمالا غیر ارادی) مشکینی یک باره همه چیز فرو ریخت و همه چنان در حیرت فرو رفتیم که واقعا نمی دانستیم چه باید گفت و چه باید کرد! دوستان مبهوت مانده بودند و روشن بود که امیدهایشان بر باد رفته و دریافتند اشتباهی آمده و دیگر هر گفتگویی بی فایده است. درست مصداق داستان مشهور لیلی زن بود و یا مرد! با این همه چند گفتار پراکنده و بی هدف انجام شد ولی خیلی زود با اقدام شگفت آقای مشکینی راه حلی پیدا شد و جلسه نیمه تمام به پایان رسید؛ اقدامی که هرچند خوشبختانه راه نجاتی برای رهایی از آن گفتگوی بی ثمر بود ولی موجب تأسف بسیار همه و بیشترموجب تأسف و شرمندگی من به عنوان یک روحانی و دوستان مذهبی همراه شد. داستان به گونه ای بود که ما بی خداحافظی دفتر مشکینی را ترک کردیم. شرح آن در این مجال نمی گنجد. شاید وقت دیگر.
این خاطره. اما اکنون می توانم از عنوان مورد اشاره یاد کنم و آن «مرثیه جنگل» است که تیتر نوشتار است. احتمالا می دانید که مرثیه جنگل عنوان شعری بس زیبا و احساس برانگیز از شاعر بزرگ و بلندآوازه میهن مان هوشنگ ابتهاج (سایه) است که از قضا گیلانی است و مایه افتخار این خطه پر افتخار و سبز. سایه مرثیه جنگل را به یاد تراژدی «کوچک خان سردار» سروده ولی به شما بگویم که از همان مجلس اول به بعد هر بار که مطلبی در باره جنگل های شمال می خوانم و می شنوم که چگونه این میراث گرانبها و بی همتای طبیعی خطه ما در حال تخریب و نابودی است و حتی گفته می شود آخرین نفسهایش را می کشد، بی تعارف دچار درد و رنج می شوم و حتی به هراس می افتم و جمله «مرثیه جنگل» سایه را زمزمه می کنم. وقتی در فیلمی می بینم که اره بیداد و بیدادگری با آهنگ دلخراش و گوش خراش و زشت و آزار دهنده درختی را قطع می کند، نجوا می کنم که: «خون می چکد اینجا هنوز از زخم دیرین تبرها»! و «اینجا دمادم دارکوبی بر درخت پیر می کوبد»! گاهی که تصویرهایی از مناطق شمال ایران و به ویژه سرزمین محبوب من «اشکور» (سرزمینی که با تمام دنیا عوض نمی کنم) در شبکه های اجتماعی و یا از طریق ارسال اعضای خانواده و دوستان می بینم، با درد زمزمه می کنم که: خدایا! آیا ممکن است روزی این همه سرسبزی و نشاط و زیبایی از بین برود؟! آیا ممکن است که آن قله های برافراشته و پر برف و آن دامنه های سرسبز و پوشیده در مه و آن دشت های با شکوه و چشم نواز بیابان و کویر شود؟! و آیا امکان دارد که آن چشمه های جوشان و آن آبهای شیرین و خنک و خوشگوار بخشکند و آن چشم اندازها در طلوع و غروب نازنین کوهساران به تیرگی گراید و بی فروغ شود؟! و آیا . . .؟! چنین مباد!
امیدوارم سایه عفوم کند از این که شعر مرثیه جنگل را به عاریت گرفته و شاید در جایی نامناسب به کار گرفته ام. اما آن شعر و این نوشتار در یک چیز مشترک اند و آن این که هر دو سوگنامه اند؛ یکی برای «آن سهمگین پیکر که با فریاد تندر / چون پاره ای از آسمان افتاد بر خاک» و دیگر برای از دست رفتن و نابودی جنگل های زیبای سرزمینم و می پندارم که عنوان مرثیه
سیزدهم آبان 58 و پیامدهایش
دیروز 13 آبان و یادآور حمله به سفارت آمریکا در تهران بود. طبق معمول نهادهای رسمی در نظام جمهوری اسلامی این روز را گرامی داشته