29 آذرماه 98 مصادف است با دهمین سالگرد رحلت زنده یاد آیت الله حسینعلی منتظری. یاد و خاطره آن بزرگ را گرامی می داریم. او از جهاتی حق بزرگی بر گردن افراد و گروههای مختلف و حتی متضاد اجتماعی جامعه کنونی ایران دارد. بدین مناسبت و به عنوان ادای دین به آن شخصیت اثرگذار و محبوب خاص و عام، در آغاز خاطره ای نقل می کنم و بعد شرحی کوتاه خواهم آورد.nدر سال 1349 آیت الله سید محسن حکیم در عراق درگذشت. در سنت دینی و حوزوی، معمول است که وقتی یک مرجع با نفوذ و دارای مقلدان بسیار فوت می کند، راه برای گسترش دایره مقلدان مراجع بالفعل و همتراز و حتی مجتهدان مدعی مرجعیت کم نفوذ هموار می گردد. در این میان حامیان و به ویژه طلاب و فضلای پیرامونی هر یک از مراجع بالفعل تلاش می کنند که مقلدان مرجع درگذشته را به مرجع مورد نظر خود جلب کنند و در واقع آن مقلدان را در سلک مقلدان مرجع مطلوب و مقبول خود درآورند.nدر دهه چهل و پنجاه من نیز از طلبه هایی در قم بودم که برای جلب و جذب مقلدان به مرجع تقلید مقبول خودم یعنی آیت الله خمینی تلاش می کردم. البته لازم است در همینجا بگویم در آن دوران چنین کوشش هایی برای خمینی عمدتا از سر صدق و اخلاص و ایمان بود چراکه نه نامی داشت و نه نانی و بلکه با انواع خطرات نیز همراه بوده است. کسانی که در آن فضا زیسته اند می دانند که در آن دوران هر نوع تبلیغ برای خمینی حساسیت های دستگاه امنیتی را بر می انگیخت. بخش زیادی از بازجویی های افراد (از جمله خودم من در زندان کمیته تهران) در همین زمینه بود. nدوست طلبه ای داشتم اهل رودسر و او مقلد حکیم بود. پس از درگذشت حکیم من بیش از گذشته تلاش کردم او را در سلک مقلدان خمینی درآورم. اما او آدم سختگیری بود و به سادگی قانع نمی شد که خمینی اعلم از دیگران است. برای این که نظر اهل نظر را بپرسیم تا او قانع شود، با چند نفر صحبت کردیم. البته من کسانی را برای رأی زنی در نظر می گرفتم که تمایل به آیت الله خمینی داشتند. چرا که در این صورت هدف من بهتر حاصل می شد. nیک بار پس از نماز مغرب در مسجد امام حسن عسکری قم نزد آیت الله علی مشکینی رفتیم. موضوع را گفتم و از ایشان خواستم مرجع اعلم را معرفی کند. ایشان لحظه ای درنگ کرد و گفت آقایان خویی، خوانساری و خمینی (سه نفری که بعدها بین ما به سه «خ» شهرت یافت). گفتم: حاج آقا! یک نفر را بفرمایید، ایشان که نمی خواهد از سه نفر تقلید کند. باز همان حرف را تکرار کرد و گفت من این سه نفر را مساوی و جایزالتقلید می دانم. درنگ جایز نبود و برخاستیم. nمدتی بعد از سه راه موزه می گذشیم. آقایان مکارم شیرازی و جعفر سبحانی (که به دوقلوهای حوزه معروف بودند چرا که هم هم مباحثه بودند و هم غالبا با هم بودند) دیدیم که ار روبرو می آیند. دوستم گفت برویم از این آقایان بپرسیم. مخالفت کردم. گفتم این آقایان از حامیان آیت الله شریعتمداری هستند و پاسخ نمی دهند و یا پاسخ درست نمی دهند. او اصرار کرد. ناگزیر جلو رفتیم و سلام گفتیم. طبق معمول من آغاز کردم و خواسته را مطرح کردم. آقای سبحانی به محض دریافت مضمون پرسش، فورا جدا شد و رفت چند قدم جلوتر ایستاد تا اصولا در معرض پاسخ نباشد. اما آقای مکارم ایستاد و پس از شنیدن خواسته ما گفت همه علما و مراجع صلاحیت دارند و می توان از هر یک از اینان تقلید کرد. تأکید کردم که این درست ولی ایشان می خواهد از یکی تقلید کند. او باز همان حرف خود را تکرار کرد. در نهایت با این جمله که کمی صبر کنید شاید به زودی روشن شود،راه افتاد و رفت.nچندی بعد یک بار تصادفا از زیر گذر خان می گذشتیم. دیدم آقای منتظری از پائین (از طرف عشقعلی) به بالا می آید. گیوه به پا داشت و تند تند حرکت می کرد. با خوشحالی به دوستم گفت برویم از منتظری بپرسیم. رفتیم جلو و سلام گفتیم. وقتی متوجه شد که حرف داریم ایستاد. همان پرسش مورد نظر را مطرح کردم. هنوز جملات من تمام نشده بود در حالی که با شتاب حرکت می کرد قاطع و بی ابهام گفت: بلاشک آیت الله خمینی.nاین سه مورد به لحاظ کدهای رفتاری سه نمونه قابل توجهی از چهار شخصیت دینی و حوزوی است. دو تن رفته اند و دو تن دیگر اکنون مقام مرجعیت دارند و از قضا به مراجع حکومتی شهرت دارند. مکارم و سبحانی که تا مقطع انقلاب در جناح مدرسین محافظه کار و غیر انقلابی حوزه بوده و از حواریون آیت الله شریعتمداری و دارالتبلیغ بودند، به مقتضای منش و روش خود عمل کردند و حاضر نشدند حتی مرجع مختار خود یعنی آیت الله شریعتمداری را معرفی کنند. مشکینی که به حمایت از آیت الله خمینی شناخته شده بود، باز حاضر نشد نظرش را شفاف بیان کند. البته در آن زمان چنین پنداشتیم او به دلیل این که ما را نمی شناخته محتاطانه برخورد کرده است. اما احتمالا او نیز وفق منش ضعیف خود عمل کرده بود. مؤید این احتمال سستی وی در جریان پس گرفتن تأییدش از کتاب «شهید جاوید» اثر جنجالی صالحی نجف آبادی است که اندکی بعد رخ داد.nاما منتظری بر خلاف همگنانش، خطر کرد و بدون ابهام و شجاعانه نظرش را گفت و از هیچ چیز پروا نکرد. زیرا او هم ما را مطلقا نمی شناخت. nبه گمانم آنچه موجب برجستگی شخصیت منتظری و در نهایت موجب رستگاری و خوش عاقبتی او شد، همین صداقت او بود. او فقیه برجسته و درجه اولی بود (حتی به اذعان مخالفان و دشمنان کینه توزش) و باز او مبارزی دیرین و انقلابی با سابقه بود و با همین دو سرمایه عظیم در دهه چهل و پنجاه در قم عملا جانشین آیت الله خمینی شمرده می شد و پس از انقلاب نیز اول عملا و بعد رسما قائم مقام رهبری (رهبر آینده) شناخته شد. nاما راز عاقبت به خیری او نه فقاهتش بود (چرا که فقه او حداقل تا این اواخر فقه سنتی و حتی سنتی تر از فقه خمینی بود) و نه مبارز و انقلابی بودنش، بلکه سرمایه پر بها و پر مایه اش همان صدق و راستی و سلامت نفس و طهارت روح اش بود. او نشان داد پاسداری از ارزش ها و رعایت حقوق بندگان خدا بدون تبعیض بر هرچیزی ارجح است. همین خصوصیات بودند که به سهم خود خصایلی چون شفافیت، صراحت، بی نیازی، شجاعت و دلیری مثال زدنی را در منتظری پدید آورد. احتمالا همین ویژگی ها بود که شادابی و شوخ طبعی را در شخصیت او پدید آورده بود. nمهر خداوند شامل آن بزرگوار باد. n n
گفتگویی که گویی دو طرف حرف هم را نمی شنوند!
داستان تحمیل حجاب اجباری در جمهوری اسلامی دیرینه سال است و به ماه های اول عمر جمهوری اسلامی باز می گردد. نخستین کسی که این