برگی از دفتر ایام- فهم دیگری از دین

اشاره: متن فوق را کسی از طریق ایمیل برای من فرستاده است. اما انتشار آن در سایت «تابناک» بوده است با عنوان «به این جوان قاتل نگویید». فعلا متن را به طور کامل بخوانید تا در حاشیه آن شرحی بیارم.

n

نزاع دو جوان، 4 سال پیش باعث شد سینا 18 ساله به قتل برسد و محمدرضای نوجوان هم به عنوان عامل قتل راهی زندان شود. حکم دادگاه که آمد مشخص شد قاضی دستور قصاص محمدرضا و پرداخت دیه را صادر کرده است.

nخانواده محمدرضا تلاش‌ها را برای گرفتن رضایت و نجات این نوجوان از چوبه دار آغاز کردند غافل از این که ناصر، پدر سینای مقتول نه منتظر قصاص قاتل بود و نه در فکر گرفتن دیه! روز آرزوها در ماه رجب، ناصر «پدر نوجوان مقتول» به همراه همسرش راهی دفتر دادستان شدند و بدون گرفتن حتی یک ریال دیه، برگه بخشش محمدرضا را امضا کردند تا سر این جوان بالای دار نرود.nnبا ناصر(پدر نوجوان کشته شده) هم‌صحبت شدیم، از او پرسیدیم و او به ما پاسخ داد، حرف‌هایش دلنشین بود و نشان می‌داد؛ لذتی که در بخشش است، در قصاص نیست. صحبت‌های ما با ناصر، پدر مرحوم سینا را می‌خوانید:nnسینای شما رفت ولی شما از قاتل پسرتان انتقام نگرفتید و از قصاصش گذشت کردید؟nnلطفاً نگویید «قاتل» او جوان است و می‌خواهد زندگی کند، من راضی نیستم این گونه خطاب شود، ان‌شاءالله هم برگردد و فرد مفیدی برای جامعه باشد.nnشغل شما چیست؟nnمن کارگر هستم.nnحتماً کارگر پولداری هم هستید؟!nnنه، چطور؟nnچون از خیر دیه هم گذشتید؟nn(می‌خندد) نه، پولدار نیستم و اتفاقاً شاید پول هم لازم داشته باشم ولی من به شرط پول رضایت نمی‌دهم.nnولی دیه حق شما بود؟nnقصاص هم حق من بود.nnبله، منظورم این است که شما با گرفتن دیه می‌توانستید بسیاری از مشکلات‌تان را حل کنید و با بخشیدن محمدرضا (عامل قتل سینا)او را به جامعه برگردانید، یعنی حداقل از یک حق‌تان استفاده می‌کردید؟nnمن از یک حق خودم استفاده کردم و آن حق بخشیدن بود، خداوند قصاص را قرار داده تا ما را بسنجد. بخشش را قرار داده تا به ما مطمئن شود، این فلسفه من است. من اگر بخشیدم، کامل بخشیدم و امیدوارم خداوند هم مرا کامل ببخشد.nnیعنی شما هیچ انتظاری از خانواده محمدرضا ندارید؟nnهیچ، من دستور خداوند را اجرا کردم و اگر توقع و انتظاری داشته باشم از خداست نه بنده خدا.nnولی نیاز مالی دارید؟nnدست من در دست خداست، تا با او هستم هیچ نیازی ندارم. حضرت باریتعالی می‌خواست مرا آزمایش کند، بشر همیشه در معرض آزمایش قرار دارد و خدا را شاکرم که از این آزمایش سربلند بیرون آمدم.nnهمسرتان هم راضی به بخشش بود؟nnبله، او هم باور‌های من را دارد و با کمال میل رضایت داد و گذشت کرد.nnاگر پسرتان سینا هم بود همین کار را می‌کرد؟nnهمین کار را می‌کرد.nnخیلی مطمئن حرف می‌زنید.nnسینا تنها پسر من بود. پسرم نبود رفیقم بود. حرف‌هایش را به من می‌زد، به همین دلیل می‌دانم اگر او هم به جای من بود، همین کار را انجام می‌داد.nnکجای مازندران زندگی می‌کنید؟nnروستای خشت‌سر.nnاگر محمدرضا را بعد از آزادی دیدی فکر می‌کنی چه عکس‌العملی بخواهی نشان بدهی؟nnهیچ، من و همسرم در این مدت به خانواده او یک ذره هم بی‌احترامی نکردیم. حالا هم همین کار را می‌کنیم. البته آنها از خشت سر به محمودآباد رفتند.nnدلتان برای سینا تنگ نشده؟nnگفتم که سینا تنها فرزند من بود. همسرم به خاطر بیماری قلبی نتوانست دیگر بچه‌دار شود. به همین دلیل هم غم بزرگی بود ولی صاحب دل من خداوند است. 10 ساله بودم که پدرم را از دست دادم و4 سال پیش هم پسرم رفت. دلتنگی که وجود دارد ولی خداوند به من صبر داده است.nnاگر می‌توانستید بچه‌دار شوید بهتر این غم را تحمل می‌کردید؟nnما هم‌اکنون یک پسر دیگر داریم، دو سال پیش خداوند لطف کرد و سرپرستی یک پسر کوچک را برعهده گرفتیم، اسمش حسین است. راستش را بخواهید این اسم را به خاطر درخواست سینا روی این بچه گذاشتیم. سینا بعدازظهر روز عاشورا به دنیا آمد و عاشق امام حسین (ع) بود به همین دلیل به من می‌گفت اگر من صاحب برادر شدم اسمش را حسین بگذارید. ما هم به احترام درخواست سینا و به عشق ابا عبدالله اسم این پسر خوب و دوست‌داشتنی را حسین گذاشتیم.nnپس انرژی به خانه برگشته؟nnبله، فقط یک مشکلی هست که امیدوارم مسئولان استان و منطقه حل کنند.nnچه مشکلی؟nnما وقتی سرپرستی حسین را پذیرفتیم قرار شد برای او شناسنامه صادر کنند ولی تا امروز این اتفاق نیفتاده، اول گفتند باید یک سال از سرپرستی بگذرد، بعد گفتند سه سال، حالا ما را اذیت می‌کنند.nnمی‌دانند شما چه فداکاری انجام داده‌اید؟nnبله، می‌دانند.nnیعنی در قبال فداکاری بزرگ شما حاضر نیستند حداقل یک حرکت خیرخواهانه انجام دهند که این بزرگواری شما جبران شود؟nnما که البته توقعی نداریم…nnشما توقعی ندارید ولی فکر می‌کنم مسئولان استان برای تقدیر هم شده می‌توانند ماده‌ای، تبصره‌ای، چیزی پیدا کنند که شما از این حالت دربیایید و پسر بچه‌ای به خانواده‌ای برسد.nnدر این ماجرا خداوند یکی از جانبازان دلاور را در مسیر کاری ما قرار داد، او خیلی زحمت کشید ولی متأسفانه زحمات او هم تا حالا بی‌نتیجه مانده است.nnما امیدواریم این مشکل حل شود و حسین فرزند صالحی برای پدری مانند شما باشد.n

حاشیه ای بر متن:

n

وقتی که این متن را خواندم از دو جهت تحت تأثیر قرار گرفتم و از این رو اندیشیدم که شرحی بر آن بنویسم بدان امید که به آگاهی مردمان کمک کند. یکی این که ایثار و فداکاری و روح لطیف این پدر مؤمن شریف و نیز همسر بزرگوارش به راستی موجب انبساط خاطر شد و به ویژه در دنیایی که از هر سو بانگ خشم و خشونت و کینه و نفرت بلند است مردانی و زنانی چنین آدمی را به انسانیت و اعتلای ارزشهای والای انسانی و به و مهر و مهربانی امیدوار می کند. اما نکته دیگر این است که این گفتگو برای من روزنه ای گشود برای ارائه انواع دین شناسی و دینداری و نشان دادن الگوهای متفاوت فهم دینی از متون و گزاره ای واحد دینی. فکر کردم این گزارش نمونه خوبی است برای اثبات این مدعا که گرچه متون و معتقدات دینی به عنوان نوعی آموزش اولیه به خودی خود در گفتار و کردار مؤمنان اثر مستقیم دارد و به هر حال متون خنثی نیستند اما در عین حال فهم های افراد نیز از معتقدات و آموزه های واحد در نوع دینداری و سلوک انسانی و اجتماعی آنان نقش مهم و مؤثری دارد. این که چرا این فهم ها متفاوت و احیانا متضاد می شود خود داستان دیگری است و محتاج بحث مبسوطی است.

n

در هرحال نکته آن است که این مرد به رغم این که از اهل دانش و هرمونتیک و فلسفه و این مسائل نیست، از یک آیه مشهور قرآنی فهمی و تفسیری ارائه می دهد که با فهم نوع مسلمانان و بیشتر اسلام ستیزان معارض است. نوعا از آیه قصاص انتقام و استیفای حق مقابله به مثل حداقل تشفی خاطر فهم می کنند و در نتیجه توصیه قرآنی زمینه ساز روانی انتقام و گسترش خشونت می شود اما این مرد سالم با فطرت طبیعی خود مؤمنانه از آیه به گونه ای کاملا متضاد برداشت می کند. او می گوید من هم از حق خود استفاده کرده و آن هم حق عفو و گذشت است. درست می گوید در آیه اول از عفو یاد کرده و در واقع اعلام کرده در عفو لذتی است که در انتقام نیست و این البته به مشیت الهی نزدیکتر است و در مرحله بعد دیه و در نهایت قصاص. اگر روانشناسانه نگاه کنیم برداشت از آیات قصاص و مانند آن تا حدود زیادی به روحیه و تفکر و زمینه های روانی و اخلاقی و تربیتی افراد (اعم از مؤمن و غیر مؤمن) دارد. این پدر و مادر به دلیل خصایل پاک انسانی شان با دید الهی خطاپوش به قاتل فرزندشان نگاه کرده و در نهایت حتی او را شایسته عنوان «قاتل» نیز نمی شمارند. به امید روزی که هم مؤمنان فهمی چون این مردن و زن پیدا کنند و هم منتقدان و معارضان اسلام نیز با انصاف علمی بیشتری به تفسیر و نقد اسلام همت کنند و از ذات گرایی افراطی و بهانه ای جویی دور شوند.