تأملی در رازگشایی از معمای خمینی

درآمد
این نوشتار را در دو قسمت سامان می دهم. بخش نخست به آیت الله خمینی به مثابه رهبر انقلاب اسلامی 56-57 می پردازم و تلاش می کنم راز معماگونگی ایشان را آشکار کنم و در بخش دوم تحلیلی از رخداد انقلاب و محمدرضا شاه ارائه خواهم داد. البته در این میان دو شخصیت یاد شده هر یک به وجهی (مثبت و منفی) با پدیده انقلاب ایران ربط مستقیم دارند و به همین دلیل در بستر تحلیل انقلاب ناگزیر به هر دو شخصیت اشاره خواهد شد.
گرامی عزیز جناب نبوی!
واقعیت این است که با تحلیل شما از آیت الله خمینی و نقش وی در رخداد انقلاب ایران مخالفت جدی و مهمی ندارم اما حال که قرار شده من هم در این باب سخنی بگویم، درک و تحلیل خودم را از شخصیت آیت الله خمینی و سهم و نقش وی در تحولات دوران انقلاب (و به طور انضمامی در دوران پس از انقلاب) به اصطلاح شما فیسبوکی ها به «اشتراک» می گذارم. این تحلیل من در نهایت میزان اشتراک و افتراق دیدگاه من با شما را مشخص می کند.
اخیرا از برای اشخاص اصطلاح «معمّا» زیاد استفاده می شود و گویا این عنوان با کتاب «معمای هویدا» و بعد «معمای شاه» جناب عباس میلانی رایج شده و اخیرا شما هم از آن در باره خمینی استفاده کرده اید. هرچند استفاده گشاده دستانه از عنوان معما برای همه چندان روا نیست ولی از قضا در باره آیت الله خمینی چنین عنوانی رواست و به گمانم او معمایی است که هنوز هم چندان گشوده نیست. دلیل اصلی نیز آن است که از یک سو آیت الله خمینی به واقع دارای شخصیت پیچیده و متناقضی در گفتار و رفتار است و از سوی دیگر تا کنون یا دوستداران مرید و عاشق و وفادار او در باره او سخن گفته و می گویند و یا در مقابل دشمنان و مخالفان مشخص و می توان گفت قسم خورده او در باره افکار و آثار و نقش وی در انقلاب و بیشتر پس از انقلاب سخن گفته و می گویند و در این میان تحقیق جامع و تحلیل منصفانه و جدی و تهی از حب و بغض های مرسوم کمتر ارائه شده و می شود و این پدیده بر پیچیدگی معمای خمینی افزوده است.
البته چنین وضعیتی تا حدودی طبیعی می نماید. چرا که هنوز اولا از صدر انقلاب چندان فاصله نگرفته ایم و ثانیا هنوز جمهوری اسلامی به عنوان میراث آیت الله خمینی بر سر همه آوار است و به شکل قابل فهمی مخالفان و منتقدانش را در نفرت و کینه عمیق فروبرده و صد البته در این میان چندان جایی برای اندیشیدن درست و تهی از حب و بغض باقی نمانده است. مخصوصا در داخل کشور به هیچ وجه نمی توان تحقیق و تحلیل بی طرفانه و جامعی از انقلاب و به ویژه رهبر آن حداقل در سطح عمومی ارائه داد؛ تحلیلی که در هرحال بی تردید سویه هایی جدی از نقد و انتقاد را متوجه رهبر انقلاب خواهد کرد. چنان که خودتان نیز به درستی از تصویرهای متضاد از انقلاب از سوی مدافعان انقلاب و جمهوری اسلامی و نیز مخالفان ضد انقلاب پیش از انقلاب و بعد از آن یاد کرده اید.
در این میان هرچند من و شما نیز نمی توانیم ادعا کنیم در حد کمال بی طرفیم و قادریم صددرصد منصفانه داوری کنیم. چرا که به هرحال ما هم عاطفه و احساس داریم و آزرده ایم و هم دارای سوابق فکری و سیاسی و تجربه زیسته متفاوتی هستیم و این همه به هر تقدیر در فهم و تحلیل و تفسیر ما از تجارب و داده های تاریخی اثرگذارند.
گفتارم در باب آیت الله خمینی ذیل دو عنوان خواهد بود: رازگشایی از معمای آیت الله خمینی و بعد تأثیرپذیری ایشان در پاریس از کسانی چون ابوالحسن بنی صدر که مورد تأکید و استناد جنابعالی بوده است.
الف. رازگشایی از معمای آیت الله خمینی
به گمانم معماگونگی آیت الله خمینی و رازگشایی از آن، امری بسی خطیر و مهم است چرا که تأمل در آن و رمزگشایی از آن می تواند تا حدودی به فهم انقلاب و تحولات پیش و پس از آن کمک کند و برخی ابهامات را برطرف نماید. شخصیت خمینی ساده و سر راست نیست و به همین دلیل داوری هایی شتابزده و سطحی و احیانا همراه با حب و بغض نه تنها کمکی به حقیقت نمی کند بلکه آشکارا به تحریف و باژگونگی حقیقت و لاجرم تحلیل نادرست گذشته و گمراهی در شناخت حال و راهبرد برای آینده منتهی می شود. اکنون دیگر ما با «حاج آقا روح الله خمینی» دهه های سی و چهل سر و کار نداریم، با «امام خمینی» و رهبر انقلاب عظیم 57 و «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران» مواجه ایم؛ دوست داشته باشیم و نداشته باشیم، او رهبر انقلابی موفق بود و مؤسس نظامی نوین؛ انقلابی که به هر تقدیر یک رژیم ظاهرا استوار را برانداخت و من و ما (نسل انقلاب) به هر دلیل با گرایشات مختلف و متضاد به رهبری وی گردن نهادیم و در کوی و برزن فریاد زدیم که: «تا خون در رگ ماست/خمینی رهبر ماست» و نظام برساخته او نظام مستقر ایران است و قصد ندارد که حداقل به این زودیها جایش را به نظام دیگر بدهد و حتی حاکمان ریز و درشتش تصمیم ندارند تا پایان عمر صندلی را ترک کنند.
اما فهم «معمای خمینی» به گمانم به چهار عامل بستگی پیدا می کند: تناقضات درونی و شخصیتی خمینی، ایدئولوژی و باورهای مذهبی و سیاسی وی، مقتضیات روز و زمینه های تصمیم گیری او و در نهایت روشن شدن ابهامات رخدادهای پیش از انقلاب و صدر انقلاب. در باره هر یک شرحی کوتاه تقدیم می کنم.
1-تناقضات درونی
گرچه عموم آدمیان بیش و کم دارای شخصیت چند لایه و گاه متضاد اند و در مقاطع مختلف زندگی هر یک از این لایه ها و چهره ها بروز و ظهور پیدا می کند ولی شخصیت های مهم و اثرگذار تاریخی به ویژه در سلسله فرمانروایان سنتی و بیشتر در بنیادگذاران سلسله ها نمونه های برجسته و شاخص چهره های متناقض و به اصطلاح امروزین پارادوکسیکال اند. و در این میانه به گمانم آیت الله خمینی از سرآمدان است. به ویژه باید توجه داشت که خصایل روانی و فکری متضاد درونی افراد، زمانی که از قلمرو زیست فردی و شخصی خارج می شوند و در فضای عمومی و فرمانروایی و قدرت قرار می گیرند، نقش آفرین خواهند شد و در بعد منفی چه بسا فاجعه های بزرگ بیافریند. نمونه های تاریخی آن شاه اسماعیل صفوی، آغا محمدخان قاجار و آدولف هیتلر.
مروری کوتاه و حتی ساده بر زندگی نامه آیت الله خمینی و بررسی افکار فقهی و فلسفی و عرفانی و سیاسی وی، چهره ای متضاد و متناقض از وی را به نمایش می گذارد. هرچه بود تا مقطع انقلاب ایشان به طور نسبی از یک سیستم کم و بیش فقهی و عرفانی و سیاسی متجانس برخوردار بود و حداقل روحیات خاص و در واقع تعارضات فکری و اخلاقی و روانی او چندان بروز و ظهور نداشت ولی پس از انقلاب آن درونیات متناقض آشکار شده و در نهایت تصمیم سازیهای آیت الله در مسیری سیر کرد که ایشان تقریبا تمام اصول بنیادین دینی-سیاسی اعلام شده پیشین خود را از یاد برد.
می توان چنین تقریر کرد که پیروزی انقلاب اسلامی و به کرسی نشاندن حکومت اسلامی با مدل ولایت فقیه در قالب التقاط ناموفق با جموریت مدرن، چنان مهم جلوه کرد که حفط این نظام «از اوجب واجبات» شد و در نهایت اصل خدشه ناپذیر «ولایت فقیه» به جایی رسید که به جای «ولایت فقه» نشست و از این رو ولی فقیه از این اختیار برخوردار شد که احکام اولیه شرعی را هرچند موقتا تعطیل کند و تا اطلاع ثانوی (که می تواند تا قیام قیامت هم باشد) به حالت تعلیق در آورد. در این فضا تقریبا هسته سخت ایمان دینی و شریعتمداری و فقه محوری و عرفان گرایی متساهل پیشین یکسره دود شد و به هوا رفت. فقیهی که از صدر انقلاب تا سال 66 با حربه «فقه جواهری» مخالفان و منتقدان روشنفکری و سیاسی مسلمان (به طور خاص بازرگان و نهضت آزدی و بنی صدر و جاما و مجاهدین و . . .) را از گردونه خارج کرده بود، حال پس از حدود هشت سال خود با افزودن «مطلقه» بر ولایت فقیه همان اسلام رساله ای و فقه جواهری را به دست ولی فقیه منتفی اعلام کرد.
فقیهی که در سال 58 در گفتارهای تفسیری سوره حمد در تلویزیون جمهوری اسلامی، شخصی چون منصور حلاج را، که در زمانی دور به فتوای فقیهان بر دار شده بود، از اتهام تکفیر تبرئه می کند ولی چندی بعد (بهار سال 60) حتی بر خلاف قواعد مسلم فقهی (از جمله احکام الارتداد تحریرالوسیله ایشان) یک گروه را به طور جمعی و به اصطلاح فلّه ای تکفیر و جبهه ملی را با هویت جمعی محکوم به حکم مرتد (اعدام) می کند.
فقیهی که در دهه چهل و پنجاه از اعدام متهمان مواد مخدر به سختی انتقاد می کرد و آن را خلاف شرع و عدالت می دانست، پس از انقلاب و در رأس نظام دینی اش، اجازه داد قاضی محبوبش صادق خلخالی در اعدام محکومان مواد مخدر با دست باز عمل کند و اکنون پس از حدود چهار دهه جمهوری اسلامی بیشترین اعدامی مواد مخدر را در جهان دارد.
فقیهی که در طول دو دهه چهل و پنجاه با دلیری تمام با اختناق و نقض آزادی عقیده و بیان و اعمال محدودیت بر ضد احزاب و مطبوعات و رجال دینی و سیاسی مبارزه کرد و به رژیم حاکم به حق معترض بود، پس از پیروزی و جابجایی قدرت، همه را از یاد برد و از شکستن قلم ها و تعطیلی احزاب و بستن مطبوعات منتقد و حتی برپا کردن دار در هر میدانی برای اعدام مخالفان مفسد فی الارض سخن گفت و بدانها در حد توان عمل کرد.
فقیه انقلابی ای که حدود پانزده سال از موضع دفاع از حق آزادی و حاکمیت ملی و استقلال با استبداد سلطنتی مبارزه کرد ولی پس از پیروزی اغلب آنها را فراموش کرد و استبدادی بدتر یعنی استبداد دینی را برقرار کرد؛ استبدادی که به گفته درست نائینی در عصر مشروطه، درمان ناپذیر است چرا که به نام خدا انجام فرمان می دهد و عمل می کند
! فقیهی که در آغاز مبارزه روحانیت (سال 42) در اعتراض به طلبه هایی که در قم به مراجع تقلید مخالف مبارزه رادیکال نوع خمینی معترض بودند، با حرارت و شور ایمانی تمام هشدار می داد که: «والله! اگر کسی به مراجع توهین کند، ولایت قطع می شود!» (نقل به مضمون) ولی اندکی پس از پیروزی انقلاب و احراز مقام رهبری تام، همان مراجع به دلایلی از جمله زاویه داشتن با رهبری انقلاب، نه تنها مورد توهین قرار گرفتند، بلکه به بدترین شکل مورد آزار واقع شدند و سالها در حصر خانگی به سر بردند. و هلمّ جرّا.
این همه تناقض چرا و چگونه؟ پاسخی در خور به این پرسش بخشی از معمای خمینی و انقلاب را عیان می کند. تقلیل پاسخ به مثلا جاه طلبی و یا لجبازی و مانند آنها کفایت نمی کند هرچند بهره ای از حقیقت دارد. بخشی از این تناقضات به روحیات و یا خصلت های رهبر انقلاب بر می گردد. وجود چنین تناقضاتی در شخص و شخصیت ایشان انکارناپذیر است اما بررسی و تحلیل علمی آن هم نیازمند پژوهش جدی و مستند است و هم از صلاحیت من خارج است و از این رو به همین اشارت بسنده می کنم.
گفتنی است که چنین تناقضاتی در زندگی همه و از جمله انقلابیون و عالمان دینی و سیاستمداران و از جمله مخالفان و منتقدان آیت الله خمینی نیز قابل تشخیص و ردیابی است اما به دلیل غلظت این تناقضات و آن هم در جایگاه رهبری بلامنازع انقلاب و در مقام حاکم علی الاطلاق یک نظام سیاسی مستقر و خشن، بیش از حد چهره های متناقض خود را نشان داد.
2-ایدئولوژی و باورهای مذهبی
اگر چه در باب روان شناسی و خلقیات شخصی آیت الله خمینی و به اصطلاح درونیات وی تحقیق و حداقل داوری کردن کاری بس دشوار است ولی در باره عقاید و باورهای وی به ویژه در قلمرو دین و مذهب و فقه و عرفان و سیاست راحت تر می توان تحقیق و داوری کرد و تناقضات های فکری را نشان داد. در این باب نیز خیلی فشرده به نکاتی اشاره خواهم کرد.
آیت الله خمینی به لحاظ عقیدتی و ایدئولوژیک ملغمه ای است از جهان سنت و دنیای مدرن. شاید تعبیر مشهور حسنین هیکل (پس از درگذشت آیت الله خمینی) درست و واقع بینانه باشد که گفت: آیت الله خمینی تیری بود که از قرن هفدهم به قلب قرن بیستم شلیک شد. او اندیشه های دینی و عرفانی اش را از جهان ماقبل مدرن گرفته و انقلابی گری خود را از میراث جهان جدید غربی و در پی آن جنبشهای ضد استعماری قرن نوزدهم و بیستم به ارث برده بود. اسلام او نیز التقاطی بود از فقه جواهری و عرفان سنتی ابن عربی و فیض کاشانی (ملغه عرفان سنی و شیعی) و سیاست ملهم از جهان قدیم (السیاسه الشرعیه) و جدید (مبارزات ضد استعماری و ضد استبدادی از نوع مبارزات سید حسن مدرس). او در جوانی شدیدا تحت تأثیر مدرس بود و شاید شخصیت او خمینی را دلبسته سیاست کرده بود. از سوی دیگر در نظام عقیدتی خمینی رادیکالیسم انقلابی نوین ضد استعماری و ضد استبدادی با اندیشه های چپ سوسیالیستی توده محور و عدالت خواه قرین شده و در ذهنیت او خوش نشسته بود. او یک موی کوخ نشینان را به تمام هستی کاخ نشینان معاوضه نمی کرد. در ساختار حقوقی و حقیقی جمهوری اسلامی (البته تا کنون)، که هر دو میراث آیت الله خمینی اند، این تناقضات و چند گانگی ها به روشنی بروز و ظهور دارند و می توان مصادیق نظری و عملی آنها را نشان داد.
با این همه به گمانم آمیزش سه عنصر متضاد در اندیشه و نظام اعتقادی آیت الله خمینی یعنی: فقه، عرفان و انقلابی گری مدرن، به صورت گریزناپذیری میراثی در قالب نظام جمهوری اسلامی برجای نهاده که نمی تواند به سادگی و حداقل بدون تغییرات مهم و بنیادین در ساختار حقوقی و حقیقی کنونی به ثبات و سازگاری درونی و به تحولات برونی و مثبت برسد. فقیهان شیعی سنتا با عرفان و تصوف میانه ای نداشته و گاه نیز صوفی کشی راه انداخته اند (مانند آقا احمد کرمانشاهی) اما آیت اله خمینی از معدود فقیهان نامدار شیعی است که از جوانی تا پایان عمر گرایش شدید صوفیانه و عارفانه داشت. نکته مهم آن است که، به تجارب مکرر تاریخی، وقتی عرفان در خدمت سیاست و قدرت قرار بگیرد، مستعد خشونت می شود و چه بسا به خونریز های هولناک منتهی شود. نمونه خیلی روشن آن شاه اسماعیل صفوی و تا حدودی جانشینان وی در پهنه ایران. دلیل نیز آن است که عرفان جزمیت و یقینی تولید می کند که دست فرد مقتدر را برای اعمال هر نوع خشونت و حتی قساوت باز می گذارد. آمیختن عرفان و فقه نیز بر چنین جزمیتی می افزاید و به اصطلاح آنچنان را آنچنان تر می کند. چرا که فقه و فقاهت سنتی نیز اساسا و ماهیتا جزم اندیش و خشک و قالبی و فرم گراست و زمانی که به تعبیر آیت الله خمینی «برنامه عملی حکومت» می شود، با جزم اندیشی و خشونت و اجبار و تحمیل از سوی حکومت و ارباب قدرت ملازمه پیدا می کند. پیامدی که چهار دهه است که تجربه می کنیم
حال در نظر بگیرید زمانی که مثلث فقه سنتی، عرفان یقین آفرین و سیاست چپ انقلابی مدرن با هم در ملتقای قدرت سیاسی و زور حکومتی با تمام ابزارها و نهادها و امکانات مادی و معنوی و به ویژه پایگاه پر شور مردمی و توده ای به هم برسند، چه خواهد شد! همان می شود که شد! به ویژه که از یک سو چنین عناصر درهم تنیده ای با پشتوانه تئوریک انتساب و اتصال به خدا و دین و پیامبر و امام و بزرگان مقدس مذهبی حمایت و توجیه شود و از سوی دیگر خصوصیات روحی و روانی شخصی مستعد خشونت و جزمیت نیز زمینه ساز اعمال تندی و رادیکالیسم باشد. یعنی آمیختن شش عنصر ظاهرا متضاد ولی در عمل مقوم هم یعنی: فقه سنتی، عرفان و تصوف، چپ انقلابی، اصالت قدرت و اقتدارگرایی، پیوند با آسمان و بعلاوه زمینه های روحی و درونی مستعد خشونت، می تواند بخشی از تحولات خشن پس از انقلاب را توضیح دهد.
نبوی گرامی!
بدین ترتیب با شما موافقم که با ایمان صادقانه و حتی با زهد و پارسایی هم می توان به اصطلاح قربه الی الله و با گشاده دستی دست به هر عمل حتی خلاف شرع مسلم نیز زد. چرا که در چنین سیستمی به جدی هدف وسیله را توجیه می کند. متأسفانه تاریخ ادیان نشان می دهد که مرزهای عقیده خونین است. به یاد می آورم در فیلم بسیار خوب و بیدارگر «سربداران»، وقتی قاضی شارح در برابر جزمیت و شعارهای انقلابی و قاطعیت صوفیانه شیخ حسن جوری قرار می گیرد در مقام محاجه می گوید: شما تاریخ را پر از خون کرده اید! (نقل به مضمون).
در تاریخ غیر مذهبی ها (به اصطلاح سکولارها) نیز داستان همین است. چنان که در انقلاب کبیر فرانسه شاهد بودیم (پاکدستی و فسادناپذیری شخصی روبسپیر را به یاد بیاوریم) و در همین زمان نزدیک خودمان به نام پاکسازی نژادی در نازیسم آلمان و فاشیسم ایتالیا به عیان دیدیم و از فجایع این پدیده های قرن بیستمی آگاهیم.
3-مقتضیات روز و زمینه های تصمیم گیری
با این همه، با تکیه بر دو عامل خلقیات شخصی و یا نظام فکری و اعتقادی، نمی توان تمام افکار و رفتارهای آیت الله خمینی به مثابه رهبر بلامنازع انقلاب اسلامی ایران و یا به طور کلی سرشت و سرنوشت انقلاب و جمهوری اسلامی را در طول این کمتر از چهار دهه توضیح داد. چرا که، به رغم نقش مهم و انکارناپذیری که نظام فکری و ایدئولوژیک ما در کردار ما دارند، من معتقدم که مقتضیات و شرایط لحظه به لحظه و روزانه ما نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای و حتی گاه مهم تری از افکار و عقایدمان ایفا می کنند. اصولا به لحاظ فلسفی و به ویژه با نگاه تاریخی ام به رخدادها و تحولات، بر این گمانم که نقطه عزیمت باورها و شکل گیری ایدئولوژی ها، عینیت است و نه ذهنیت و از این رو من بیشتر به دیدگاه ریچارد رورتی گرایش دارم که نوشت: اول دموکراسی بعد فلسفه (هرچند که فکر می کنم تعامل دیالتیکی عین و ذهن به گونه ای که شریعتی می آموخت-مارکس/وبر-معقول و صائب است).
آیت الله خمینی عمری دراز داشت و در عمر هشتادو هفت ساله اش راهی دراز پیمود و در این دوران طولانی افکار و رفتار مختلف و متضادی از خود به نمایش گذاشت. در این میان فقط از باب نمونه به محور بنیادین اندیشه دینی-فقهی-سیاسی وی اشاره می کنم.
ایشان در کتاب «کشف اسرار»ش، که در سال 1323 منتشر شده است، هرچند به طور کلی و اصولی معتقد است که در زمان غیبت حق حکومت با فقهیان است ولی به شدت اتهام هرنوع دعوی ملکداری (پادشاهی و وزارت و . . .) را رد می کند. او می گوید در گذشته ها نیز اگر برخی عالمان و فقیهان به برخی سلاطین ایرادهایی گرفته اند، صرفا از باب خیرخواهی و اصلاح امور بوده نه به انگیزه کسب قدرت سیاسی و دولتی (بنگرید به صفحات 180-181 متن عربی). در سال 41-42 نیز در اوج اعتراض بر ضد برخی اقدامات شاه هیچ حرفی از ولایت فقیه اعم از سلطنت فقیه و یا نظارت فقیه در میان نیست. در سال 1348 است که ایشان در درس خارج فقه خود در نجف برای اولین بار در تاریخ اسلام و فقاهت شیعی سلطنت را از بنیاد ضد اسلامی معرفی کرد و تز ولایت فقیه را به عنوان بدیل آن پیشنهاد کرد و از عموم فقیهان خواست که برای تحقق این دو هدف سلبی و ایجابی بکوشند. جالب است که ایشان از یک سو نظام موروثی سلطنت را نفی و ملغی می کند ولی در برابر به جای این که مثلا از نظام جمهوری یاد کند از ولایت فقیه سخن می گوید که تنها تفاوتش در غیر موروثی بودن نظریه بدیل است.
اما در آستانه انقلاب دیگر ولایت فقیه به کلی فراموش می شود و دیگر از حکومت اسلامی خبری نیست و جمهوری پذیرفته می شود و در پیش نویس قانون اساسی نیز اثری از ولایت فقیه نیست و ایشان نیز اعتراضی ندارد و حتی وی اصرار داشت که همان پیش نویس پیشنهادی محصول شورای انقلاب و دولت منصوبش به رفراندوم گذاشته شود که به هرحال با مخالفت کسانی چون سحابی (پدر) و بازرگان چنین نمی شود. اما پس از آن که ولایت فقیه در مجلس بررسی پیش نویس قانون اساسی مطرح می شود آیت الله خمینی شش آتشه حامی آن می شود و حتی اختیارات گسترده که در آن به فقیه حاکم داده شده را اندکی از اختیارات ولی فقیه می داند. در نهایت در سال 67 ایشان با طرح «ولایت مطلقه فقیه» نظریه اش را به اوج کمال می رساند.
هدف از بیان این مجمل این بوده است که بگویم بخشی از تصمیمات آیت الله خمینی به شرایط بستگی دارد و این هم تا حدودی طبیعی است و برای همه و بیشتر برای یک رهبر مقتدر و با اختیارات بی نهایت رخ می دهد. مگر شاه و بازرگان و بنی صدر و رجوی و . . .دچار دگردیسی در فکر و عمل نشدند؟ مواردی از تغییر احوال و رفتار رهبر انقلاب با این دقیقه قابل توضیح اند (در ادامه بحث موضوع بازتر و شفاف تر خواهد شد).
4-ابهامات فراوان در تاریخ انقلاب
بالاخره می رسیم به نکته آخر. به گمانم روشن نبودن پاره های از رخدادهای انقلاب موجب شده که ما امروز هم در درک و تحلیل خمینی به عنوان رهبر انقلاب دچار ابهام و احیانا کژفهمی بشویم و هم در باره محمدرضا شاه و شخصیت و افکار و تصمیماتش به اشتباه و احیانا افراط و تفریط بیفتیم و هم در نهایت نتوانیم در باره انقلاب و تحولات شتابناک آن در سالهای 56 تا پایان عمر رهبر نظام جمهوری اسلامی به تحلیل درست و حداقل جامع و مانع برسیم؛ و یکی از رازهای اختلاف نظرهای ضد و نقیض (جدای از تجاهل ها و یا غرض ورزی های معمول) همین ابهامات است. بی تردید یکی از عوامل مهم در این ابهامات عدم انتشار تمام اسناد انقلاب (از پانزده خرداد تا سال 58) است که در این میان بیش از همه مسئولان جمهوری اسلامی مسئول و مقصرند چرا که از یک سو تمام اسناد را، که در اختیار دارند، در سطح عموم منتشر نمی کنند و حتی اجازه بررسی و تحقیق بی طرفانه را نیز نمی دهند، و از سوی دیگر، آنچه می گویند هم، غالبا یا یک سویه است و یا همراه با جعل و دروغ و در هرحال تحریف. شاید داستان ما داستان دیدن فیل در تاریکی باشد. بگذریم که حتی از یک سند قطعی نیز می توان تحلیل ها و تفاسیر مختلف و حتی متضاد داشت . . .
جناب نبوی عزیز!
«بازم مدرسه ام دیر شد»! باز هم سخن به درازا کشید و من موفق نشدم همین قسمت را هم به پایان ببرم. چه می شود کرد «خودکرده را تدبیر نیست»! باب نقدی را گشودم که ظاهرا سر ایستادن ندارد. باشد. تا حال و توانی و وقتی باشد، همراهی خواهم کرد.
پس باشد در مقالی دیگر.