اخیرا جریانی از سرنگونی طلبان در خارج از کشور اعلام موجودیت کرده که، افزون بر هماهنگی سنتی و رایج با عموم سرنگونی خواهان چهل ساله جمهوری اسلامی و استفاده از ادبیات تکراری این مجموعه، در پاره ای از موارد از ادبیات خاص و تازه هم بهره می گیرد. شاخص ترین این ادبیات یکی استخدام واژه زرتشتی و باستانی «فرشگرد» است و دیگر استفاده از تعبیر ارتجاعی «ارتجاع سرخ و سیاه». در اینجا می کوشم، ضمن کنکاشی در این دو مفهوم، تأملی در چیستی و کیستی فرشگردان و به طور کلی باستان¬گران سلطنت خواه داشته باشم.n*nواقعا نمی دانم جوانانی که از تعبیر «ارتجاع سرخ و سیاه» استفاده می کنند از کجا این تعبیر را برگرفته و چگونه و چرا این اصطلاح متروک و خاص به دلشان خوش نشسته و به طور سازمان یافته ای از آن استفاده می کنند. تبارنامه واژگان و اصطلاحات خیلی چیزها را روشن می کند. nتا آنجا که من به یاد می آورم، در اوایل دهه چهل و پس از ماجرای «انقلاب سفید»، اصطلاح «سرخ و سیاه» به وسیله محمدرضا شاه (و شاید هم به دست نظریه پردازان شاهنشاهی) جعل و برساخته شد. باز تا آنجا که حافظه ام یاری می کند، شاه در کتاب «انقلاب سفید» خود از آن استفاده کرد و پس از آن گاه و بیگاه در ادبیات حکومتی و سلطنتی از این اصطلاح استفاده می شد. اما بیشترین شهرت این تعبیر باز می گردد به پائیز سال 56 و مقاله شخصی مجهول الهویه به نام احمد رشیدی مطلق (شخصی که هنوز هم دقیقا دانسته نیست که کیست) تحت عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» که در روز 17 دی ماه 1356 در روزنامه اطلاعات منتشر شد.nاصطلاح «سرخ» اشارتی بود به جریان چپ مارکسیستی و کلمه «سیاه» تعریضی بود به جریان مذهبی مخالف اصلاحات دربار و یا به تعبیر مورد علاقه پادشاه وقت «انقلاب شاه و ملت». طبق اندیشه سلطنتی، این دو برآمده از ائتلاف استعمار غربی و ارتجاع سیاه و عقب مانده مذهبی قرون وسطایی بودند که در برابر جریان مترقی و لابد ضد استعماری پهلوی دوم قد برافراشته و مانع ترقی و پیشرفت کشور شمرده می شدند! nبگذریم که هرچند در آن زمان استعمار سرخ شاید معنای محصلی داشت ولی دانسته نیست که استعمار سیاه به چه معنا بود. اگر مراد صرفا جریان اسلامی مخالف بود، که با هیچ معیاری نمی توانست مصداق «استعمار» باشد؛ و اگر مقصود دولت های غربی بود، که جملگی با تمام قوا در کنار اعلیحضرت بوده و تا آخرین لحظات برای حفظ منافع خود از پادشاه ایران به عنوان ژاندارم منطقه بهترین و بیشترین استفاده را برده بودند. دعوی وابستگی جریان های مذهبی مبارز به دول غربی نیز به طنز می ماند تا سخنی جدی.nحال اصطلاح ارتجاع سرخ و سیاه از کجا پیدا شده است؟ ظاهرا عبارت «استعمار» حذف شده و کلمه «ارتجاع» به جای آن نشسته و اصطلاح ترکیبی «ارتجاع سرخ و سیاه» ساخته شده است. اما به نظر می رسد تقلید ناشیانه و بدترکیبی است. چنان که از بیان حاملان این عبارت بر می آید، مضمون محوری سلف آن حفظ شده یعنی سرخ همان نیروهای چپ است و سیاه همان نیروهای مذهبی و یا به طور خاص جریان مذهبی انقلابی حاملان انقلاب پنجاه و هفت. ظاهرا این مدعیان خود مصداق نیروی مترقی اند و دو جریان یاد شده مرتجع. n**nبا این حال به نظر می رسد کلیدواژه این جمله ترکیبی «ارتجاع» است. از این رو فعلا درنگی می کنیم در مفهوم واژه ارتجاع.nشاید «واپسگرایی» معادل مناسبی برای «ارتجاع» باشد. در این صورت، مرتجع کسی است که به جای نگاه به افق های آینده و پیوستن به حرکت تکاملی تاریخ (البته اگر حرکت تکاملی برای تاریخ قایل شویم)، به گذشته های دور نگاه می کند و شاید بتوان گفت مرتجع آینده را در گذشته جستجو می کند و فکر می کند واپس رفتن موجب سعادت و خوشبختی اوست. مرتجع از حال خوشنود نیست و از آینده بیم دارد و به گذشته های آرمانی و شاید ناکجاآباد دل بسته بسته است. در این صورت ارتجاع با نوعی اتوپیا پیوند دارد. nاگر این تقریر درست باشد و مقبول، باید از فرشگردیان پرسید که چگونه و به چه دلیل چپ های مارکسیست و سوسیالیست و یا مسلمانان انقلابی و یا مبارز بر ضد نظام پادشاهی زوال یافته، مرتجع اند و شماها مترقی و پیشرو؟ nگفتن ندارد که دوگانه ترقی / ارتجاع (مانند امور مشابه) مفهوما و مصداقا نسبی اند یعنی ممکن است فردی و یا جریانی در قیاس با فردی و جریانی دیگر مترقی باشد و در همان حال در قیاس با دیگری و دیگران مرتجع. معیار هم لابد در حال حاضر میزان باورمندی و وفاداری به اصولی چون آزادی، دموکراسی، عدالت و اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق ها و ملحقات آن است. تعاریف این اصول نیز در سی ماده اعلامیه (مصوب 1948) آمده است. به ویژه میزان و معیار عدالت در ماده نخست و دوم اعلامیه آمده است که همان برابری حقوق ذاتی آدمیان است بدون هیچ تعینی.nچنین می نماید که هم وطنان فرشگردی ما و همفکرانشان، حداقل حامل پاره هایی از ارتجاع اند و از ترقی و ترقی خواهی مدرن بسی فاصله دارند. nبرای تبیین این مدعا کافی است که به برنامه سیاسی شان نظر کنیم.nچنان که آشکار است این جریان دلبسته تجدید نظام پادشاهی ایرانی در قالب تداوم سلطنت پهلوی است و به همین دلیل ولیعهد سابق یعنی رضا پهلوی را (حداقل تا اطلاع ثانوی) به عنوان نماد و نماینده خود برگزیده است. استفاده از عنوان به شدت مذهبی «فَرَشگَرد» نیز مؤید این تفکر است. در واقع می توان گفت استفاده از دوگانه سرخ و سیاه و نیز فرشگرد از ماهیت واپسگرای این جریان پرده بر می دارد. آیا احیای تعبیر منسوخ (و صد البته مهمل) استعمار سرخ و سپاه محمدرضا شاهی تصادفی است؟ شواهد حالیه و مقالیه نشان می دهد که احیای تعبیر مشخص اعلیحضرت فقید! و رشیدی مطلق در چهل و یک سال پیش، برای زنده کردن یاد و خاطره ارتجاعی پهلویسم زوال یافته است. nاما از آن مهم تر، احیای تعبیر فرشگرد است. تیپولوژی و ظاهر مدرن جوانان فرشگردی نشان می دهد که آدم های مذهبی حتی از نوع زرتشتی آن نیز نیستند اما ظاهرا برای نشان دادن دلبستگی شان به ایران باستان و آن هم با «فرّ ایزدی شاهی» و کهن از این اصطلاح منسوخ استفاده می کنند. شاید هم واکنشی است در برابر اسلام گرایی حاکمیت موجود. این را آینده روشن می کند. n***nکمی به اعماق برویم.nبه گواهی تاریخ، نظام جمهوری اسلامی با مدل ولایت مطلقه فقیه، بازسازی و بروز شدة همان نظام شاهنشاهی خودکامه کهن ایرانی است. در واقع این نظام، پس از حدود چهارده قرن، بر ویرانه های نظام زوال یافته ساسانی بنا شده است. با این تفاوت که «مؤبدشاهی» تبدیل شده است به «فقیه شاهی». اگر ساختار کلان جمهوری اسلامی را در نظر بگیریم، بازنمای ساختار کلان نظام پادشاهی ساسانی است. ولی فقیه با فرّ الهی و به عنوان نماینده خدا در زمین به جای شاهنشاه به عنوان سایه خدا (ظل الله) نشسته است و بقیه نهادهای حکومتی مشروعیت خود را از ولی فقیه می گیرند و مردم نیز «امت» (بخوانید: رعیت) اند و باید اطاعت کنند؛ درست همان گونه که در نظام پاشاهی کهن ایرانی چنین بوده است. پیوند نهاد ظاهرا مستقل روحانیت با نهاد سلطنت و حکومت نیز همان گونه سامان یافته است. «مقام معظم» جای «اعلیحضرت» نشسته و«آیت الله العظمی» بر اریکه «مؤبد مؤبدان» تکیه زده است. این دو نهاد در عین همدستی و همداستانی و مشروعیت بخشی به همدیگر، در نهان در حال رقابت و حتی گاه دشمنی سخت با هم هستند. پس از فتح ایران به دست عربان مسلمان، این تعامل و تأثیر و تأثر آغاز شد. امارت ابتدایی قریش در «دارالندوه» با سلطنت مذهبی ساسانی در آمیخت و «خلافت عربی – اسلامی» را پدید آورد و بعد از هزار سال، پادشاهی صفوی در تداوم خلافت کهن عربی سر برآورد هرچند با ماهیت اعتقادی شیعی ضد سنی. جمهوری اسلامی نیز (هرچند در قالب جمهوریت) همان ساختار کهن ایرانی – اسلامی – شیعی را بازسازی کرده است.nحال ایران¬گرایانی که، از موضع تکیه بر هویت کهن ایرانی و با اندیشه فرشگردی (اصطلاحی که صرفا در چهارچوب جهان بینی زرتشتی معنای محصلی دارد)، با جمهوری اسلامی مخالف اند و می خواهند ایران را از جمهوری اسلامی پس بگیرند، چه می گویند و دنبال چیستند؟ می خواهند ایران را پس بگیرند و تحویل کی بدهند؟ اگر بگویند «مردم» که صد البته مطایبه است! اگر اینان اندیشیده و از سر آگاهی تاریخی سخن می گویند، ناگزیر باید قبول کنند که اختلاف شان با جمهوری اسلامی، در شکل و محتوای کنونی آن است. یعنی اینان می خواهند جمهوریت را بردارند و به جای آن شاهنشاهی ایرانی منقرض شده بگذارند و زرتشتیت عصر ساسانی را نیز جانشین اسلام شیعی از نوع جمهوری اسلامی کنند.n****nاگر این تقریر درست باشد، می توان پرسید ارتجاع چیست و مرتجع کیست؟nبی گمان در دوران پساجمهوری، بازگشت به هر نوع ساختار سیاسی و یا هویتی زوال یافته و خارج از گردونه زمان، ارتجاع است و واپسگرایان مصداق روشن مرتجع اند. همان گونه که بازگشت به «اسلام ناب محمدی» جمهوری اسلامی و یا تمسک به «تشیع صفوی» و قاجاری ارتجاع است و در عمل نه ممکن است و نه مفید، بازگشت به پادشاهی ساسانی و صفوی و قاجاری و پهلوی نیز ارتجاع است و نه تنها در روزگار نوین قابل دفاع نیست بلکه در تعارض با مؤلفه های اصیل جهان مدرن است. nگفتن ندارد که بدی ها و مظالم جمهوری اسلامی هرگز دلیل نمی شود که مردم ایران به پیشاجمهوری برگردند. فکر نمی کنم کسی تردید داشته باشد که اگر انقلاب ایران یک حسن داشته باشد، همان انقراض نظام ارتجاعی سلطنتی (و آن هم از نوع استبدادی پهلوی ها) و هدیه جمهوری به تاریخ ایران است. از این منظر انقلاب ایران جامعه و تاریخ ایران را یک گام بلند به پیش برده است. حال اگر قرار است که مردم ایران گامی فراپیش نهند، منطقا باید محتوایی استبداد دینی و یا متظاهر به دین کنونی را تغییر دهند و جمهوریت تمام عیار و با مسما را جانشین آن کنند. به گمانم اگر به واقع ایرانیان روزی (به هردلیل) نظام سلطنتی را برگزینند، نشان از تأخر فرهنگی آنان است و بی تردید روزی پشیمان شده و بار دیگر از آن عدول خواهند کرد. چنان که در انقلاب فرانسه چنین شد. شعارهای خشمگینانه و یأس آلود چند نفری به سود آن پادشاه و این شاهزاده، نباید موجب اغفال ذهنی و فریب شود و برخی را به توهم دچار کند. nآخر چگونه ممکن است که در چهارچوب دموکراسی و حقوق بشر از نظام موروثی دفاع کرد؟ دموکراسی و حقوق بشر بر بنیاد نفی هر نوع «حق ویژه» استوار است و حال آن که، هم فقیه¬شاهی بر پیش فرض حق ویژه بنا نهاده شده و هم مؤبدشاهی و به کلی رژیم سلطنتی. nبرای رفع هر نوع ابهام بگویم درست است که در عالم واقع رژیم پادشاهی نیز می تواند با نوعی دموکراسی همراه شود (چنان که در برخی کشورهای قدیمی اروپا چنین شده است) ولی اولا، این سازگاری در یک سلسله کمشکش های هزار ساله شکل گرفته و در نهایت سلطنت ها عملا تهی شده و با عقب نشینی کامل ناگزیر تن به اصول دموکراسی و حق حاکمیت ملی داده است و ثانیا، تاریخ ایران، که از قضا مرهون همان نظام شاهنشاهی استبدادی است، متأسفانه به شدت مستعد بازتولید استبداد در اشکال مختلف است. چنان که صفویان پس از هزار سال همان ساختار را تجدید کردند و تبدیل سلطنت مطلقه به سلطنت مشروطه نیز افاقه نکرد و استبداد پهلوی ها شکل گرفت و در نهایت با انقراض سلطنت دوهزار و پانصد ساله، جمهوری نیز در قالب نظام ولایی همان نظام شاهنشاهی را بازتولید کرد.n*****nدر آخرین فصل می توانم از منظر دیگری نیز دعوی گزاف هم وطنان فرشگردی مان را به چالش بکشم. nاحتمالا مقبول است که مفهوم و مصداق ارتجاع سرخ در حال حاضر دگرگون شده و دیگر نمی توان از جریان ایدئولوژیک – سیاسی سرخ به معنای پنجاه سال پیش و در جهان دوقطبی جنگ سرد نشانی مشخص یافت. زیرا الان دیگر نه جنگ سردی هست و نه شوروی سرخ و اگر هم چینی هست می دانیم که به لحاظ هویت به شدت به سوی سرمایه داری در حال حرکت است و این چین، جز استبداد سیاسی، نسبتی ماهوی با چین مائو و انقلاب فرهنگی ندارد. هرچند جریان چپ عدالت خواه و مخالف ارتجاع سرمایه داری لگام گسیخته حضور دارد و کم و بیش مخالفت خود را اعلام می کند ولی اینان عموما به تمام مؤلفه های ترقی یعنی آزادی و دموکراسی و حقوق بشر و عدالت مدرن معتقد و بدانها وفادارند. از این رو، اینان نمی توانند مصداق ارتجاع باشند. nاما در حال حاضر مصداق اتم ارتجاع در سطح اتحادیه اروپا راست گرایان ضد آزادی و مخالف دموکراسی و دشمن عدالت حقوقی و برابری انسانها و در سطح کشوری دولت کنونی مستقر در کاخ سفید یعنی دونالد ترامپ و یاران همفکر اوست. مصادیق فکری و عملی اینان نیز نژادپرستی، مهاجر ستیزی، زن ستیزی، اسلام ستیزی و دهها مؤلفه دیگر است. ترامپ و ترامپیست ها در آمریکا نماینده عقب مانده ترین و راسیست ترین جریان اجتماعی و سیاسی هستند. nدر شگفتم که چرا و چگونه ترامپیست های وطنی خود را آزادی خواه و دموکراسی خواه و «مترقی» می دانند و مخالفت با جریان راست گرای آمریکایی را «ارتجاع» می شمارند؟ هرچند پرسش لغوی است ولی می توان پرسید که از نظر اینان ترامپ و پمپئو و و بولتون و نیکی هیلی مترقی اند؟ آیا اینان می خواهند برای من و شما دموکراسی و آزادی و حقوق بشر به ارمغان بیاورند؟nبیفزایم که ترامپیسم به همین چند چهره نامحبوب خلاصه نمی شود بلکه باید تمام نمادهای راستگرای اروپایی و به ویژه در خاورمیانه را به اینان افزود. از باب نمونه می توان به بن سلمان در عربستان و نتانیاهو در اسرائیل اشاره کرد. در ارتباط با ایران، می توان گفت اکنون تمام دشمنان ایران (و نه لزوما دشمن جمهوری اسلامی) در منطقه در کنار ارتجاع جهانی با رهبری ارتجاع آمریکایی قرار گرفته و فرصتی به دست آورده تا با چماق گره دار آدم نامتعادلی چون ترامپ ایران را به ویرانی و نابودی بکشند و حداقل با ابزارهای نامشروع تحریم ها و احیانا جنگ و خرابی بر فقر و بدبختی مردم ایران بیفزایند. ناگفته پیداست پیامدهای اقدامات ضد بشری این مرتجعان نشاندار چیزی جز نابودی هر نوع امکان تحول خواهی در روند دموکراتیزاسیون در کشور نیست. nحال از این فرشگردی ها (و البته همفکرانشان) می پرسم این ترقی خواهی است که با چماق کسانی چون ترامپ و بولتون و بن سلمان و ناتانیاهو و اقمارشان چون سازمان مجاهدین و . . . به ویرانی ایران و تهیدسی بیشتر مردم تحت ستم وطن خود کمک کنید؟ البته خواهید گفت که مراد سرنگونی رژیم ایران است و نه آسیب رسانده به مردم ولی این دیگر شوخی بی مزه و از مد افتاده ای است و فقط موجب گریه می شود و نه خنده!nاین نیز گفتنی است که هرچند ترامپ و ترامپیست ها بیشتر مصداق ارتجاع سیاه اند ولی با توجه به نمادین بودن تیپولوژی ترامپ گزاف نیست بگوییم که ترامپیست ها (از جمله نتانیاهو) به واقع مصداق ارتجاع سرخ اند. البته دور از واقعیت نیست که اگر مراد از ارتجاع سیاه مسلمانان باشند، بی تردید پدرخوانده های طالبان و القاعده و داعش مصداق روشن آنند. nگرچه هزار می ناخورده در دل تاک است! اما اگر در خانه کس است، یک حرف بس است! n n nمنتشر شده در زیتون
گفتگویی که گویی دو طرف حرف هم را نمی شنوند!
داستان تحمیل حجاب اجباری در جمهوری اسلامی دیرینه سال است و به ماه های اول عمر جمهوری اسلامی باز می گردد. نخستین کسی که این