چه ضرورتی برای حج پر خطر؟!

اخیرا اعلام شده که ایران پس از یک سال وقفه در اعزام حجاج به مراسم حج شمار قابل توجهی از متقاضیان حج ایرانی را به عربستان می فرستد تا در مراسم سنتی و مذهبی حج امسال (1396) شرکت کنند و فریضه خود را به جا بیاورند.
با این که این خبر در آغاز موجب خرسندی شد ولی در روزهای اخیر اخباری در اینجا و آنجا گزارش می شود که در مجموع موجب نگرانی است. خرسندی از این بابت بوده است که این بازگشایی ارتباط می تواند راه گشایش بیشتر در روابط بین دو کشور مهم منطقه و دو کشور مسلمان اثرگذار در خاورمیانه را همواره کند و این به سود ایران و همه است. متأسفانه سیاست های غلط و فرقه گرایانه و برتری جویانه دو کشور (یکی به نام شیعه و یکی نام سنی)، هم روابط دو کشور را با بحران جدی موجه کرده و منافع ملی را به خطر انداخته و هم جنگ های نیابتی را در منطقه دامن زده و ثبات و تعادل کل منطقه و جهان اسلام و بلکه کل جهان را به خطر انداخته است. از این رو قطع رابطه ایران و عربستان بی تردید به زیان همه است و بر این اساس، گشایشی در کار فروبسته دو کشور، اندکی امید برای حل بحران و حداقل کاهش تنش، پدید آورد.
اما با تحولاتی که در روزهای اخیر پدید آمد، از جهاتی دیگر، امید جایش را به نگرانی بیشتر داد و آن هم، فقدان شرایط لازم برای سفر حاجیان ایرانی است. می دانیم که شرط وجوب حج و امکان ادای شرعی آن، «استطاعت» است و استطاعت نیز دارای وجوه مختلفی است؛ از توان مالی و سلامت کافی گرفته تا امنیت راه و سفر. آیا در شرایط کنونی، استطاعت به معنای جامع و کامل آن برای حجاج ایرانی فراهم است؟
در شرایط فعلی از چند جهت امنیت ایرانیان در حج با چالش و پرسش اساسی مواجه است. اول این که، عربستان متأخر (از دوران پس از انقلاب ایران و راهپیمایی برائت از مشرکین جمهوری اسلامی در حج) برای ایرانیان چندان جای امنی نیست. دو حادثه تلخ سال 1366 (که در آن 275 ایرانی و 85 تن عربستانی و 45 نفر از زایران دیگر کشورها کشته شدند) و رخداد تلخ تر دو سال پیش 1394، که در آن شمار زیادی از حاجیان کشته شدند (به روایتی 2431 نفر – که البته سعودی ها حدود بیش از 769 اعلام کرده اند – و در این میان به روایتی 464 ایرانی کشته بودند) دو نمونه عینی آن است. با توجه به فضای بسیار تنش آلود کنونی بین ایران و سعودی، اکنون خطر جانی برای ایرانیان به مراتب بیشتر از گذشته است.
خطر دوم، که شاید جدی تر از اولی باشد، خطر حملات ددمنشانه و انتقام جویانه گروه داعش است. داعش اخیرا (به هر دلیل) ایران را مورد تهدید قرار داده است و اعلام کرده اقدامات را ادامه خواهد داد. از آنجا که جنون این گروه مرز و منطق نمی شناسد، ممکن است مراسم مشخص حج را فرصتی مناسب برای خشم و خشونت بی پایان خود قرار دهد. برای این گروه تبهکار، که دارد زوال تلخی را تجربه می کند، هم قتل روافض (به تعبیر خودشان) یک فریضه شرعی است و هم ضربه زدن به جمهوری اسلامی برای شان یک هدف استراتژیک است و از قضا در شرایط فعلی آسیب رساندن به عربستان نیز برای اینان از اهمیت برخوردار است. آیا دور از انتظار است که در حج امسال ایرانیان گرفتار خشونت گروه داعش بشوند؟
با این حال شاید بهتر باشد مسئولان جمهوری اسلامی فعلا از برگزاری مراسم مذهبی حج صرفنظر کنند و این هم به مصلحت مردم است و هم به مصلحت نظام و حکومت. اما اگر چنین نشد، حداقل زائران خود مستقلا تصمیم بگیرند. توجه داشته باشیم که فریضه زمانی فریضه خواهد بود که مقتضی موجود و مانع مفقود باشد. حداقل دفع ضرر محتمل، هم حکم عقل است و هم حکم شرع. آرزو می کنم هرچه خیر و صلاح است رخ دهد.