مبانی و اهداف نواندیشی دینی در ایران

اشاره: گزیدة سخنرانی من در مؤسسة فرهنگی «کوچ» در روز شنبه 13خرداد 91/2 ژوئن 2012. nnاکنون در جهان اسلام جریانهای مختلف اسلامی وجود دارند که یکی از آنها جریان نواندیشی دینی است. برای درک و تحلیل بهتر این جریانها در آغاز به چگونگی و چرایی پیدایش آنها و از جمله جریان بازاندیشی اسلامی اشارتی می کنم.nnچگونگی و چرایی پیدایش جریانهای اسلامی معاصرnnاین جریانها و در واقع جنبشها در سده سیزدهم هجری/نوزدهم میلادی در مواجهة مسلمانان با دو چهرة غرب جدید پدید آمد: چهرة تمدنی و فرهنگی و علمی مغرب زمین و چهرة سیاسی و استعماری آن.nدر این مواجهه مسلمانان در برابر این دو واقعیت احساس ناتوانی و عقب ماندگی کردند و برای خروج از این وضعیت واکنشهایی پدید آمد و در واقع نظرا و عملا راه حلهایی ارائه شد. این واکنشها که می توان آنها را تحت عنوان جنبش نیز طبقه بندی کرد، در سه گروه و جریان قابل معرفی هستند. در این دسته بندی اغلب مسلمانان، که همچنان سنتی و غیر سیاسی باقی مانده اند و از این رو جنبش شمرده نمی شوند، خارج از موضوع بحث هستند. سه جریان جنبشی تعریف شده و شناخته شده: nn1. اسلام سنتگرا (پایبندی به ارزشها و باورهای اسلام تاریخی و غیر سیاسی اما منتقد و حتی برانداز مدرنیته صرفا در سطح فرهنگی-دکتر سید حسین نصر).n2. اسلام بنیادگرا (پایبندی به ارزشها و باورهای اسلام تاریخی اما سیاسی و جنگنده علیه غرب و دستاوردهای جهان مدرن در سطوح مختلف فرهنگی و نظامی-جریانهایی چون بخش از روحانیت شیعه و طالبان و القاعده).n3. اسلام نوگرا و نواندیش (اقبال در شبه قاره-بازرگان و شریعتی و سروش و شبستری در ایران-عبده و حنفی و ابوزید و جابری در جهان عرب).nnپروژه نواندیشی دینی را در سه بخش گزارش می کنم:n1-مبانی و پیشفرضهای نواندیشان در تکاپوهای دینی-فرهنگی نواندیشانهn2-اهداف این نحله.n3-ابزارهاn4-دستاوردها.nnبخش اول: مبانی و پیش فرضهاnجریان نواندیشی اسلامی معاصر بر چند پیش فرض بنیادین استوار است:n1-قبول معضل عقب ماندگی (انحطاط) تمدنی و علمی در برابر غرب جدید.n2-قبول علل اصلی عقب ماندگی در درون جوامع اسلامی نه در پدیدة استعمار غربی (=اصل نگاه به درون).n3- ضرورت بازخیزی برای خروج از عقب ماندگی.n4-باور به ظرفیت های درونی اسلام و تمدن و فرهنگ کهن اسلامی برای نوزایی ایمانی و فرهنگی مسلمان به مقتضای نیازهای زمان. nnبخش دوم: اهداف:nاهداف یا هدف پروژه بازاندیشی اسلامی از درون همان پیش فرضها استخراج می شود.nمی توان این اهداف را در یک عنوان کلی و عام خلاصه کرد: خروج از بن بست عقب ماندگی. nnبخش سوم: ابزارهاnابزارها و مصالح رسیدن به این هدف را می توان ذیل عناوین زیر بر شمرد:n1-احیای ایمان خالص توحیدی نخست.n2-احیای اصول و احکام اجتماعی شریعت با عنایت به مقتضیات زمان.n3-احیای بینش درست قرآنی و اسلامی و تنظیم نوعی «هندسه معرفت» مدرن (تجربه گرایی و هرمنوتیک). (مکتب و یا ایدئولوژی دینی راهنمای عمل).n4-احیا و یا تأسیس نوعی جنبش آگاهی بخشی در توده ها و جوانان به انگیزة ایجاد نوعی نهضت بیداری و نیز تقویت همبستگی دینی و اجتماعی و یا ملی و در نهایت آزادی مردم از طریق آگاهی.n5-احیا و نوسازی و معقول سازی گزاره ها و عقاید و شعائر دینی با توجه به علوم و اندیشه های مدرن. به ویژه خرافه زدایی از ساحت دین و آموزه های دینی. n6-استفاده از علوم و فنون جدید فرنگی و تأسیس نهادهای آموزشی جدید.n7-نقد همزمان سنت دینی و سنت مدرن غربی. در حوزه هایی چون قدرت، ساست، مذهب، فرهنگ عامه، علوم و معارف و . . . n8-بدیل سازی نظری و رفتاری تازه برای کمک به خروج مسلمانان از عقب ماندگی و ساختن تمدنی و فرهنگی سازگار با مصالح و منافع ملی و بومی جوامع مختلف اسلامی.n9-مشارکت در عرصه های سیاسی و اجتماعی و مدنی به منظور تحقق ایده های اصلاح طلبانه شان.nnبخش چهارم: دستاوردهاnدر عرصه فرهنگ و فرهنگ سازی موفقیت نسبی داشته اما در حوزه سیاست چندن کامیاب نبوده اند. هرچند وضعیت کنونی جهان عرب و ترکیه نوید بخش چیرگی ایده های نواندیشان اسلامی است. n nnn